برگزیده ای از اصطلاحات کوچه بازاری ایرانی قسمت 80

چای کاری-کشت و زرع چای
جن بو داده-نوعی دشنام است
الفرار-گریز-بگریز !

تا کش به کشمش می خوره-هنوز چیزی نشده-سر کوچک ترین بهانه

بر گرده ی کسی سوار شدن-کسی را زیر فرمان خود آوردن

رسیدن-مواظبت کردن-مورد لطف قرار دادن

 

چراغ اول-نخستین پولی که معرکه گیران از مردم می گیرند

 

از آب کره گرفتن-از آب روغن گرفتن

خانه بستن-در بازی نرد دو مهره را در یک خانه قرار دادن تا حریف نتواند در آن جا بنشیند

خوش خوراک-نگا. خوش خور

افتادن بچه(سقط شدن جنین)

چلو صاف کن-آبکش

الف کوفی(چیز کج، آلت تناسلی)

چرچر کسی را به راه انداختن-اسباب عیش و نوش کسی را فراهم کردن

دسته راه انداختن-دسته و جمعیت ترتیب دادن

جاپایی برای خود باز کردن-خود را به جایی بند کردن

 

چاپچی-دروغ گو-لاف زن

داغ کسی را تازه کردن-کسی را به یاد مصیبتش انداختن

پخته-با تجربه-دنیا دیده

جسته گریخته-گاه گاه-اتفاقی

آتش به گور کسی باریدن-پس از مرگ دچار عذاب شدن

زبان فهم-کسی که مطلب یا سخنی را خوب در می یابد

خر کسی از کرگی دم نداشتن-از حق خود گذشتن-از حرف خود برگشتن

تزئیناتی-کسی که کارش تزیین است

دندان کسی پیش کسی گیر کردن-عاشق کسی شدن-شیفته ی کسی شدن

حرف کسی شدن با کسی-با کسی مشاجره پیدا کردن

 

آدم دو قازی-شخص بی‌سروپای بی‌ارزش

زحمت کشیدن-کار کردن

دست کسی افتادن-گیر کسی افتادن

پالان کسی را لوخ کردن-به قصد فریب از کسی تعریف کردن

پاکاری-شغل پاکار
پیچ دادن-چیزی را پیچاندن-به گردش در آوردن

دل و روده بالا آمدن-به حالت تهوع افتادن

آبشان از یک جوی نرفتن-همداستان شدنشان ممکن نبودن-با هم نساختن
از تو به‌خیر و از ما به‌سلامت(ما را از این پس با یکدیگر کاری نیست)

زمین گیر-کسی که به سبب بیماری یا پیری نتواند از جای خود برخیزد
آینه‌ی دق(آینه‌ای که شخص خود را در آن عجیب و غریب می‌بیند – شخص عبوس و بدقدم)

داشتن-مشغول بودن

زخم و زیلی-خونین و مالین-پر زخم

ترش کردن-عصبانی شدن

 
خر کسی رفتن-دارای اهمیت و اعتبار بودن
در دهان را چفت کردن-خاموش شدن-رازداری کردن
پرچانگی کردن-پر گویی کردن-وراجی کردن

آدم‌قحطی-کمیابی آدم های کارآمد

از کفر ابلیس مشهورتر-گاو پیشانی‌سفید-نزد همه معروف

رویم به دیوار-هنگام گفتن مطلب ناخوشایندی می گویند

پدر کشتگی-دشمنی شدید-کینه

به عمل آوردن-به اجرا در آوردن-برای استفاده آماده کردن

خوش حرکت-خوش رفتار-طناز

زیر زمین-اتاق یا بخشی از ساختمان که در پایین تر از سطح زمین قرار دارد

 

زیادی-اضافی-بی مصرف-خارج از حد

(نزد کسبه) نخستین فروش بامداد

تو زرد از آب درآمدن-بی ارزشی یا فساد چیزی آشکار شدن

پا روی دم کسی گذاشتن-کسی را آزردن و به کینه جویی برانگیختن

خاک تو سری-مصیبت زدگی-گرفتاری-بدبختی

زر زر-صدای گوش خراش و یکنواخت-آواز گریه ی نامطبوع بچه
چل نکه-پارچه ای که از انواع پارچه های بریده شده سر هم دوخته شده باشد

دراز کش-افتاده-خوابیده

جان کُردی-سخت گیری-مقاومت

جُستن-چیز گمشده را یافتن

 

اوت بودن(بی‌خبر بودن، از مرحله پرت بودن)

زیر آبی-زیرآبکی

زیر جامه-زیر شلواری

خاصه خرجی کردن-استثتا کذاشتن-تبعیض قایل شدن

امن و امان(بدون بیم و هراس)

چین-یک بار درو-بک بار چیدن

بی مناسبت-نابجا-نامربوط
آمپر کسی بالا رفتن-از کوره در رفتن

جیر جیر-سر و صدا-فریاد بی هوده-آواز گنجشک و برخی حشرات

 

خاکشیر نبات به حلق کسی کزدن-لطف و محبت بیش از اندازه به کسی کردن

آب نخوردن-درنگ نکردن

استغفرالله-خدا نکند-خدای نکرده-هرگز

از خیر چیزی گذشتن(از چیزی صرفنظر کردن)

انگشت بر چشم نهادن(پذیرفتن، مسلم دانستن)
به تیر غیب گرفتار شدن-دچار حادثه ی ناگهانی شدن-ناگهانی فوت کردن

خیت شدن-شرمنده شدن-کنفت شدن-بور شدن

پیش غذا-آن چه پیش از غذای اصلی می خورند

آستین از چشم برداشتن(آشکارا گریستن)

آبِ آب-آبکی-بی‌مایه-بیرنگ

از کف دست مو برآمدن-روی دادن پیشامدی غیرممکن

خرده قرض-بدهی اندک

چوب-واحد پول در معاملات بازاری برابر با هزار تومان

 
 

آدم ثانی(حضرت نوح)

خانه خراب-بدبخت شده-بی چیز شده-زیان دیده

حاج خانم-عنوان احترام آمیز برای زنان مسلمان سالمند
 

خوشمزه-آدم اهل شوخی-بذله گو

دستک دمبک-بهانه-دستاویز-پاپوش
چهره شدن-مورد توجه قرار گرفتن-گل کردن

پشکل داخل مویز-بی سر و پایی در میان اشخاص دارای عنوان

پِخ کردن-با گفتن پِخ کسی را ترساندن

ارزانی-بخشیدن-دادن
بکُش-تا سر حد مرگ-بیش از حد توانایی
پیچیدن به پر و پای کسی-با کسی بد رفتاری کردن-به کسی سخت گیری کردن

پیزر-پوشال های نازکی که برای نشکستن ظروف شیشه ای میان آن ها می گذارند

بد لعاب-بد گوشت-بد خلق

بی اختیار-بدون اراده و تصمیم

پف زدن-ورم کردن-بالا آمدن

حساب و کتاب-نگا. حساب کتاب

پس زدن-کنار زدن-دور کردن-نپذیرفتن-رد کردن

پریدن-لب پَر شدن-شکستگی کوچک در کناره ی چیزی

به تنگ آمدن-به ستوه آمدن-خسته شدن
چتر شدن-بر سر کسی خراب شدن-ناگهانی مهمان رسیدن
تصدق شدن کسی را-بلاگردان کسی شدن-قربان صدقه ی کسی رفتن

خُل-نیمه دیوانه-سفیه

پیش تختی-پله مانندی برای رفتن به روی تخت مرتفع

ای والله گفتن(به برتری کسی بر خود اقرار کردن)

آتشِ تر(شراب، لب معشوق)

اوقات‌تلخی(ترش‌رویی، عصبانیت)

تمرگیدن-با تحقیر و خشونت نشستن
 

آسمان‌جل(ندار، بی‌چیز، کسی که رواندازش آسمان است)

چراغ اول-نخستین پولی که معرکه گیران از مردم می گیرند

به یک چوب راندن-همه را به یک چشم نگاه کردن

خاله بی بی-نوعی آش

دست خوش !-آفرین

الکی(بی‌هوده، بی‌خود، دروغکی)

زدن به هر دری-برای رسیدن به مقصود به هر جا و هر کسی متوسل شدن

بار گردن کسی گذاشتن-کاری را به زور و اصرار به عهده ی کسی گذاشتن
آس و پاس-در نهایت تهیدستی-بینوا-مفلس

از کسی رودست خوردن(از کسی فریب خوردن)
آفتاب به ملاج کسی خوردن-دیوانه شدن-خل شدن

بَر و رو-قد و قامت-چهره

آب پاکی روی دست کسی ریختن-کسی را کاملن ناامید کردن

جر و بحث کردن-مجادله را به درازا کشاندن

چراغ دستی-چراغ قابل حمل با دست
پُرتابل-قابل حمل
 

از جا در رفتن-کنترل خود را ناگهان از دست دادن-ناگهان خشمگین شدن

تا کش به کشمش می خوره-هنوز چیزی نشده-سر کوچک ترین بهانه

جا خوش کردن-در جایی که معمولن نباید ماندن اقامت کردن

چریدن-راه افتادن کار و کاسبی

چوب پنبه-چوبی سبک برای بستن سر بطری

پیاز مو-ریشه و بیخ مو

به پر و پای کسی پیچیدن-پیله کردن به کسی-با کسی در افتادن

آشنایی دادن-خود را معرفی کردن

ذُق ذُق زدن-سوزش داشتن زخم

پیاز کسی کونه کردن-ماندگار شدن در جایی-میخ خود را کوبیدن

دیوار کوب-پرده یا فرشی که برای زینت به دیوار می آویزند

از خاک برداشتن(کسی را نواختن و به جایی رساندن)

بی خیال بودن-اهمیت ندادن-نگران نبودن

حقه به کار بردن-کسی را فریب دادن

بی ریخت-زشت-بد ترکیب

ریز بار-باران ریز-ابری که باران ریز دارد

خون دیدن زن-عادت ماهانه شدن زن
دلقک-شخص مسخره
 

رگ بسمل کسی خاریدن-در معرض خطر و مرگ قرار گرفتن

با سر رفتن-کنایه از داشتن نهایت شوق و اشتیاق برای کاری یا چیزی

از آب درآوردن-عمل آوردن-انجام دادن

تخت کردن-هموار کردن-پر کردن-کامل کردن

تخسی-شیطنت-شرارت-ناقلایی

پرس و جو کردن-پرسیدن-خبر گرفتن

پول سر راهی-پولی که بزرگ تر ها به هنگام سفر به زیردستان یا کوچک تر ها می دهند

 
توپ بستن به مال-حیف و میل کردن مال-ولخرجی کردن

حاجی خرناس-لولو

آیۀ یاس خواندن(هرچیزی را پیش از بررسی محکوم به شکست کردن)

چندش شدن-حالت چندش دست دادن

در خط چیزی بودن-در فکر و نقشه ی کاری بودن

تحویل گرفتن-به کسی احترام گذاشتن-از کسی پذیرایی کردن

زور زدن-فعالیت زیاد کردن-به کار بردن زور و نیرو

دوا به خورد کسی دادن-مسموم کردن-به زور به کسی دارو یا مشروب خوراندن

حِجله-گنبد مانندی که همراه با آیینه های ریز و گوی های صیقلی بر گور افراد جوانمرگ شده می گذارند
حاتم بخشی-گشاده دستی-سخاوتمندی

بیخ پیداکردن کار-گره افتادن در کار-دشوار شدن کار

زلف گذاشتن-موی خود را بلند کردن

تازه کردن گلو-چیزی نوشیدن و سرحال آمدن

جا رفتن-مغلوب شدن-خود را کنار کشیدن

آبِ خشک(آب بسته)

 

پُرز دادن-روی آتش گرفتن مرغ پر کنده برای سوزاندن پرهای ریز آن

جو گندم-جویی که به گندم شباهت دارد-یک در میان بودن دو چیز

 

ذلیل شده-خوار و زبون-دشنام و نفرینی که زنان به کودکان بسیار شیطان خود می دهند

پِهِن بار کسی کردن-آبرو و ارزش و اعتبار نداشتن

خانه تکانی-پاکیزه کردن خانه و وسایل خانه به صورنی اساسی در آغاز هر سال

زیر غلیانی-ناشتایی-غذای صیح-چارپایه ای که زیر غلیان می گذارند

جوش آمدن-به خشم آمدن-کج خلقی سخت کردن

بالینی-کلینیکی

دروغ به هم بافتن-سر هم کردن-از خود درآوردن

پیش غذا-آن چه پیش از غذای اصلی می خورند

زلم زیمبو-لوازم بی مصرف و بی ارزش

دودی-اهل دود-سیگاری-تریاکی-معتاد به دخانیات

چوب به سوراخ زنبور کردن-شوراندن و تحریک کردن عده ای

اطفال باغ-گل‌های تازه

داماد سرخانه-دامادی که در خانه ی پدر زن زندگی می کند

به هدر رفتن-تلف شدن-تباه شدن- از دست رفتن

دو کرپا-چمباتمه

آشنا روشنا-دوست آشنا

اوضاع احوال(وضع و حال)

از بای بسم الله تا تای تَمَت-از اول تا آخر-از سیر تا پیاز

آستین تر داشتن(بسیار گریه کردن)

 
پادویی کردن-فرمان برداری از استادان در مورد کارهای سرپایی-فراهم آوردن مقدمات
رد زدن-رد پای کسی را گرفتن-نشان به جایی بردن
رَب و رُب ندانستن-ساده دل بودن-چیزی نفهمیدن
بیدار خوابی-خواب سبک-بیدار شدن پیاپی
خوابگوشی-سیلی-کشیده

از تو به‌خیر و از ما به‌سلامت(ما را از این پس با یکدیگر کاری نیست)
زرت کسی قمصور شدن-به وضع بد و خنده داری از پا درآمدن-بیمار شدن-شکست خوردن

دور از جناب ب-لانسبت

به دهان ها افتادن-فاش شدن-بر سر زبان ها افتادن

تاج گل به سر کسی زدن-کار نیکی در حق کسی کردن

چرک کردن-عفونت کردن زخم

آسیاب‌گردان-کسی که به‌خوبی از عهده‌ی کارها بر می‌آید

چوب-واحد پول در معاملات بازاری برابر با هزار تومان

 
تنابنده-انسان-آدم-ضعیف ترین بنده ی خدا

 

تک پا راه رفتن-بی سر و صدا راه رفتن-کنایه از چابکی

برزخ شدن-ناراحت شدن

افتادن به گردن کسی(به کسی تحمیل شدن)

زهر چشم-نگاه خشم آلود

 

آمد داشتن(فرخنده و میمون بودن)

بغل گرفتن-در آغوش گرفتن
خیس آب شدن-سر تا پا تر شدن

ته و تو-کنه حقیقت-باقی مانده ی هر چیز

چله نشینی-خانه نشینی

دزدیده-دزدکی

 

جِر-اوقات تلخی-لج

ژست-طرز حرکت و رفتار شخص

خوش لعاب-زود جوش-خوش مشرب

اخ و تف کردن(آب دهان بیرون افکندن)
دخیل-پناه برده-توسل جسته به

حاشا کردن-نگا. حاشا زدن

دو پا-انسان

چار شاخ ماندن-بی حرکت ماندن به علت درد کمر یا از روی ترس یا تعجب

آسمان (و) ریسمان به هم بافتن(حرف‌های بی‌ سروته و بی‌ربط زدن)

زهر چشم-نگاه خشم آلود

الیسون و ولیسون(وردی است که برای کسانی که منتظرشان هستند می‌خوانند)

دول-آلت مردی به زبان کودکان

رخت آویز-جا رختی-چوب لباسی

ریش سفید-مرد سالخورده و محترم

اوراق شدن-از هم پاشیدن-از کار افتادن

رشته برشته-حرف های بی هوده و بی معنی

آشغالی(سپور)
حلوای تن تنانی-نوعی حلوا
ریش گرو گذاشتن-ار احترام و اعتبار خود برای وساطت در کاری بهره گرفتن-ضمانت کردن

پولکی بودن-عادت داشتن به گرفتن رشوه-بدون پول کاری را انجام ندادن

اَجق وَجق-چیزی با رنگ‌های تند و زننده-دارای ترکیب ناهماهنگ

حلال واری-نگا. خلال وار

چشم و دل پاک-کسی که به دیده ی بد به ناموس دیگران نگاه نکند
چارده معصوم-پیامبر اسلام و دخترش فاطمه و امام علی و یازده امام دیگر شیعیان

بخاری از کسی بلند نشدن-به حال دیگری سودی نداشتن-توانایی و برش نداشتن

بی همه چیز-آدم بد جنس-نادرست-کسی که صفت خوبی ندارد

رو به قبله بودن-در خال مرگ بودن

آینه‌ی دق-آینه‌ای که شخص خود را در آن عجیب و غریب می‌بیند – شخص عبوس و بدقدم
دک و پوز-دهان و لب و دندان
بند زدن-به یکدیگر وصل کردن-به هم چسباندن

بد مست-کسی که هنگام مستی هرزه گویی کند و عربده بکشد

به تخته زدن-در مقام تعریف و چشم نخوردن کسی بکار می برند
پیشنهاد دادن-طرح کردن چیزی

داریه زنگی-دایره ای دارای سنج های کوچک که چون آن را بنوازند از آن ستج ها آواز بر می آید

دندان تیز کردن-طمع کردن

چهار چشمی-با دقت و مراقبت کامل

 

بادمجان دور قاب چین-آدم چاپلوس-متملق-سبزی پاک کن

تو نخ کسی یا چیزی بودن یا رفتن-کسی یا چیزی را پاییدن و زیر نظر داشتن

جوجه فکلی-تازه کار و نا آزموده
پشت اندر پشت-نسل اندر نسل

دل کسی برای چیزی لک زدن-بسیار آرزومند چیزی بودن-سخت در حسرت چیزی بودن

بد مزاج-عبوس-ترشرو-تندخو

روکاری-کار روی بنا یا چیزی

استخوان را پیش گاو و کاه را پیش سگ انداختن-کار را به نااهل سپردن

 

استخوان خرد (نرم) کردن(با رنج و زحمت بسیار چیزی به‌دست آوردن، دود چراغ خوردن)

تعارف آب حمامی-تعارفی که خرج و مایه ای ندارد

پت پتی-موتور سیکلت

 
پس انداز-پول کنار گذاشته شده-صرفه جویی

 

خرج راه-هزینه ی سفر

چارچوب-قاب-چهار چوب که چیزی را در بر گیرند

رو دستی-نوعی دستکش-ضربه ی روی دست-حقه-کلک

 
تریج-آن جاکه آستر درونی جامه با رویه ی آن به هم می پیوندد

درز و دوز-شکافتن و دوختن-راست و ریس کردن کار

راپرت کردن-گزارش دادن-خبر دادن
چل نکه-پارچه ای که از انواع پارچه های بریده شده سر هم دوخته شده باشد

زیر لب خندیدن-تبسم کردن

خواهر و مادر-عرض و ناموس-خانواده

اختلاط کردن(بی‌هدف از این در و آن در گفت‌وگو کردن)

دور و بر-اطراف-پیرامون

از پیش بردن(با موفقیت انجام دادن)

اهل دود-سیگاری

آفتابه گرفتن(آفتابه برداشتن)

بی اُرس و پرس-بی مقدمه

چُش گفتن-جلوگیری کردن-مانع شدن