برگزیده ای از اصطلاحات کوچه بازاری ایرانی قسمت 200

آب لمبو(چلانده‌شده، فشرده)
از چیزی (کسی) زده شدن(از چیزی (کسی) متنفر و بیزار شدن)

چیزی را به کسی زهرمار کردن-مانع از لذت بردن از چیزی شدن

اشکال‌تراشی-ایرادگیری-گره در کار اندازی
 

بپا-مواظب باش-متوجه باش

ته نشست-رسوب
جزوه-کتابچه-دفترچه

دست من و دامن تو-دستم به دامنت

آش پشت پا(آشی که در روز سوم پس از رفتن مسافر بپزند و به فقرا بدهند)

آتش بی‌باد-ظلم-می

بار شیشه-بار شکستنی-کودک در شکم مادر

 

چه چه زدن-خواندن بلبل-سخت خوش آواز خواندن
 

دستی پس، دستی پیش-سخت تهی دست-بی چیز

اشک تلخ(شراب، اشک عاشق)

خوش خوشان کسی شدن-بسیار لذت بردن

دلسرد کردن-ناامید کردن

چشم انتظار-منتظر-چشم به راه

چینه کشی-شغل چینه کش

دس دس کردن-دست زدن-طول دادن-وقت گذراندن
آشغالی-سپور

از زیر بته عمل آمدن-خانواده و اصل و نسبی نداشتن

آلبالو گیلاس چیدن(نگاه کردن و ندیدن)
زیر لفظی-هدیه ای که پس از بله گفتن به عروس می دهند

به عمل آوردن-به اجرا در آوردن-برای استفاده آماده کردن

درس خود را از بر بودن-موقعیت و وضعیت را خوب دزیافتن-به کار خود وارد بودن-بیدار و هوشیار بودن
حق السکوت-آن چه که یرای پنهان نگه داشتن رازی به کسی می دهند

چشمک زدن-بر هم زدن چشم به قصد ایما و اشاره

حرص و جوش-عصبانیت

پوست کندن-سخت تنبیه کردن

از بیخ(یکسره، به‌کلی، کاملن)

تپل مپل-چاق و چله

زبان پس قفا-نوعی گل است

چشم خوردن-نظر خوردن

دان دان-متفرق و پراکنده

بی سر و ته-بی معنی-بی هوده-بی نظم

استکانی زدن(می‌خوارگی اندکی کردن)
ریز ریز-خرد شده-کاملن خرد
به دل گرفتن-رنجیده خاطر شدن

حلال و حرام کردن-پای بند نبودن به دستورات شرعی

 

جیغ جیغو-اهل داد و فریاد-پر سر و صدا

خپله-چاق و کوتاه قد

بالای منبر رفتن پشت سر کسی-از کسی غیبت کردن-پشت سر کسی بد و بیراه گفتن

خنج انداختن-پنجول انداختن-خراشیدن پوست دیگری با ناخن
پیچه-نقابی که در گذشته زنان بر روی می گذاشتند

 

پِندِر-لوازم فرسوده و ناچیز و کم بها
جواب دوپهلو-جواب نامشخص و مبهم
زجرکش کردن-به زجر و شکنجه کشتن

دل و حوصله-آمادگی-حاضر بودن برای انجام کاری-شور و اشتیاق

دُنگ-سهم-حصه

 

 

دست برداشتن-صرف نظر کردن-چشم پوشی کردن-به حال خود رها کردن

 

دردر کردن-چو انداختن-شایع کردن

دست شستن از چیزی-از چیزی دست کشیدن-از داشتن چیزی ناامید شدن

تلو تلو-حرکت به چپ و راست در حین راه رفتن بر اثر سستی

جزغاله شدن-سخت سوختن-زغال شدن
بابت-مورد-زمینه-موضوع
خودفروش-فاحشه-خائن
بفهمی نفهمی-مختصر-کم-نامحسوس-تااندازه ای

دَنگال-جادار-بسیار فراخ

 

 

ز ِله-ستوه-عجز

دختر سعدی-دختری که بیش تر در بیرون از خانه و کم تر در خانه است

 
خراب کردن-زرد کردن-آلودن لباس-نظم کار چیزی را به هم زدن

دسته راه انداختن-دسته و جمعیت ترتیب دادن

چاووش-کسی که به هنگام رفتن زایر به زیارت اشعار مناسب می خواند

رنگ و رو رفته-کهنه-فرسوده-کارکرده

اله و بله کردن-لاف زدن-چنین و چنان گفتن

خروس بی محل-وقت نشناس-کسی که بی جا سخن می گوید یا بی موقع کاری می کند

انگشت به دهان-حیرت‌زده-سرگشته

اُتُل(شکم، اتوموبیل)

جلا دادن-مفید بودن-شفا دادن-صیقل دادن
خرید و فروش کردن-بازرگانی کردن-سوداگری کردن
به آخر خط رسیدن-به پایان کار

بی بته-بی اصل و نصب-بی پدر و مادر

در بحر چیزی رفتن-در چیزی دقیق شدن-سخت متوجه ی چیزی شدن

 

آب و رنگ(طراوت و شادابی)

برادر اندر-برادر ناتنی-نا برادری

دنگ کسی گرفتن-هوس نابه جا کردن برای انجام کاری-تصمیم ناگهانی برای کاری گرفتن

راحت کردن-کشتن

جزیی فروش-کسی که که کالا را در اندازه های کوچک می فروشد

از حساب پرت بودن-در اشتباه بودن

رتوش-دستکاری و آرایش عکس

چپ دست کسی-که کارهایش را با دست چپ می کند

راست رفتن-مستقیم رفتن-بدون دردسر رفتن

اول چلچلی(تازه به چهل سالگی رسیدن (اول بلوغ و خوشی))
تت و پت-لکنت زبان
چار چنگولی-سفت و محکم-با دست ها و پا ها
جوش زدن دل-نگران و مضطرب بودن-در دلهره به سر بردن

بیسار-فلان

امان دادن-کسی را پناه دادن-از گناه کسی گذشتن

 

چاق کردن غلیان-آماده کردن غلیان برای کشیدن

پیش قسط-پرداختِ پیش از آغاز قسط بندی

 

دله بازی-رفتار آدم دله

جاکن شدن-به حرکت در آمدن

جوال رفتن با کسی-با کسی درافتادن

پشت به کوه اُحد بودن-پشت گرمی داشتن

 

درز کردن-فاش شدن-آشکار شدن
جیز شدن-سوختن در زبان کودکان

آجیل مشکل‌گشا(آجیلی که برای گشایش کار می‌خرند و بین مردم متدین پخش می‌کنند)

ته ریش گذاشتن-کمی ریش بر صورت نگهداشتن

حاضر به یراق-حاضر و آماده

خوشمزه-آدم اهل شوخی-بذله گو

باری به هر جهت کردن-در انجام کاری تعلل و تردید کردن

پت پت کردن-صداکردن فتیله ی چراغ بر اثر تمام شدن روغن آن

از کسی خوردن(توانایی مقابله با کسی را نداشتن)

چشم بلبلی-دارای چشم گرد-نوعی لوبیا

زیر چاقی-مهارت

دل کسی تو ریختن-دچار دلهره ی ناگهانی شدن-وحشت کردن

از بیخ گوش کسی گذشتن-در برابر خطری قرار گرفتن و آسیب ندیدن

روی چشم-اطاعت می شود !

برخورد کردن به رگ غیرت کسی-ناگوار آمدن حرفی یا کاری-گران آمدن-احساس اهانت کردن

آفتاب از کدام طرف در آمده؟(چه عجب از این طرف‌ها؟!)

 

پرواربندی-پرورش گاو گوسفند برای سر بریدن

با پا پس زدن و با دست پیش کشیدن- از بام خواندن و از در راندن
به تر تر افتادن-اسهال گرفتن-دچار شکم روش شدن

 

دولت منزل-دولت سرا

تلنگر-سر انگشت که به چیزی بزنند

دست به کار شدن-آغاز به کار کردن

آب و رنگ(طراوت و شادابی)

چشم پوشیدن از چیزی-صرف نظر کردن از چیزی
چانه در چانه ی کسی گذاشتن-هم صحبت شدن-بحث و جدل کردن

چپ دادن-رد کردن

اوت بودن-بی‌خبر بودن-از مرحله پرت بودن

دست زدن-لمس کردن

چیز خور-مسموم شده

 

دایر شدن-بر پا شدن-رواج یافتن-آباد شدن

آش آلو شدن-خجالت‌زده شدن-سکه‌ی یک‌پول شدن-کنفت شدن

آفتاب به آفتاب(هر روز)

رو دست خوردن-فریب خوردن-خام شدن

اصحاب منقل(اهل گفت‌وگو و سخن)

رو شویی-ظرف یا دستگاهی که برای شستن دست و صورت نصب می کنند

پخش و پلا-پراکنده-تار و مار

دسته جمعی-باهم-گروهی

جواب کردن-به کار کسی پایان دادن-از کار اخراج کردن

از دل و دماغ افتادن-شور و نشاط خود را از دست دادن-بی‌حوصله شدن

تخت-آسوده-رضایت بخش-صاف و هموار

آب پاکی روی دست کسی ریختن(کسی را کاملن ناامید کردن)

دنیا پسند-آن چه که همه بپسندند

از کسی کشیدن-از کسی رنج کشیدن

بشور و بپوش-جامه ای که پس از شسته شدن نیازمند اتو شدن نیست

بالای چیزی پول دادن-برای چیزی پول خرج کردن

خرخور-چیزی که قابلیت خورده شدن را از دست داده است

راه باز است و جاده دراز-اگر می توانی به قصد خود عمل کن

تزئیناتی-کسی که کارش تزیین است
زهکونی-اردنگی-تیپا

 

زیر دماغ کسی سبز شدن-ناگهان در برابر کسی حاضر شدن

انسان بودن-شریف و درست بودن
چوب علی موجود-چوب کج و معوج درویشان

حسرت به دلی-آرزومندی شدید

توگوشی حرف زدن-نجوا کردن-تنگ گوش کسی حرف زدن

پس گوچه-کوچه ی کوچکی که به کوچه ی کوچک دیگری پیوسته باشد

باخت-آنچه باخته باشند-زیان

تو در تو- تو به تو

زیر جلکی-پنهانی

چمچاره-در پاسخ به پرسش احمقانه می دهند

بد ذات-بد نهاد-بد گوهر-بد جنس-خبیث
 

 

تحت اللفظی-کلمه به کلمه

اردک‌پرانی(از عهده‌ی جنگ با کسی برنیامدن)

زیر چیزی زاییدن-از سنگینی کاری از پا درآمدن و کار را به پایان نرساندن

حساب بالا آوردن-بدهکار شدن

آجیل دادن-رشوه دادن-حق و حساب دادن

آبستن فرزندکش-دنیا-روزگار

 

تره خورد نکردن برای کسی-کم ترین اهمیتی برای کسی قایل نشدن
دست اندر کار شدن-آغاز به کاری کردن

 

از چشم افتادن(مورد بی مهری قرار گرفتن ، بی‌اعتبار شدن)

 

 

روز هفتاد هزار سال-روز قیامت

 

روده درازی-پرحرفی-وراجی

چین خوردن-چروک شدن

پیچاندن کسی-کسی را گرفتار درد سر کردن-کسی را سوال پیچ کردن

تخم چشم-مردمک چشم
ریش سفید-مرد سالخورده و محترم
پس زدن-کنار زدن-دور کردن-نپذیرفتن-رد کردن

بزن قدش-دعوت به دست دادن برای نشان دادن توافق و همدلی

زحمت کش-کارگر-پیشه ور

دانگی-انجام کاری با پرداخت سهم خود از هزینه ی آن

زنگوله پای تابوت-فرزند مرد یا زن پیر

 
دندات روی جگر گذاشتن-طاقت آوردن-تحمل کردن-تاب آوردن
چنار امام زاده صالح-متلک بد
دستی-به عمد-از روی تعمد

استخوان‌دار-محکم-بااراده
ادب‌خانه(مستراح، طهارت‌خانه)

باطله-چیزی که ارزش خود را از دست داده است

پنجه کش-نوعی نان برشته و نازک

اُس و فُس-اصل-مایه-چهارستون بدن

بازی در آوردن-بهانه آوردن-دبه در آوردن

 
پیش غذا-آن چه پیش از غذای اصلی می خورند
دندان عاریه-دندان مصنوعی
آه نداشتن که با ناله سودا کردن-آه در بساط نداشتن

دستی از دور بر آتش داشتن-از حقیقت امری بی خبر بودن-قضاوتی سطحی از چیزی داشتن

چسی درکن-آدم پر مدعا
تند نویسی-سریع نویسی

بد معامله-آن که در معامله ناراستی کند

 

تراشیده شدن-لاغر شدن

حق-باج سبیل-رشوه

چال شدن-گود شدن-دفن شدن-در زیر خاک گذاشته شدن

دَم گرفتن-همنوایی کردن در خواندن و سرود-کنایه از توافق و پشتیبانی

از خر افتادن-نابود شدن-مردن
خشتک کسی را جر دادن-نگا. خشتک پاره کردن

انگشت عسلی به‌دیوار کشیدن(هنگامه بر پا کردن، مردم را متوجه‌ی جایی کردن)

پای کسی را گرفتن-زیانی به کسی وارد شدن

جای سفت-وضعیت سخت

دلداری دادن-تسلی دادن

پیاده کردن-انجام دادن-تحقق بخشیدن-از هم باز کردن

چشم و دل پاک-کسی که به دیده ی بد به ناموس دیگران نگاه نکند

خِطَب-جزیی از جهاز شتر

درگذشت-مرگ

حلال زاده-پاک و نجیب

بخیر و خوبی-صحیح و سالم-بسلامتی

دماغ سوخته-خجالت زده-شکست خورده

 

چرب کردن-روغن یا کرم مالیدن

دزدیده-دزدکی

رودرواسی-رودربایستی

دیوار مردم بالا رفتن-دزدی کردن

به تنگ آوردن-به ستوه آوردن-خسته کردن

خر کسی را نعل کردن-رشوه دادن-سبیل کسی را چرب کردن-راضی کردن

 

پنجه ی ابوالفضل-ورقه ی برنجی یا نقره ای که به شکل کف دست و انگشتان بریده شده است

 

 

رو دست کسی گذاشتن خرج-کسی را در خرج انداختن

الحق(به‌راستی، حقیقتن)

چوب تو ماتحت کسی کردن-نگا. چوب به آستین کسی کردن

ریش سفید-مرد سالخورده و محترم
آخش درآمدن(از درد نالیدن)

دریدگی-وقاحت-بی شرمی-پر رویی

خراب شدن-از کار افتادن-منحرف

ازرق شامی(اخمو، ترشرو)

بار شیشه-بار شکستنی-کودک در شکم مادر
خورش دل ضعفه داشتن-هیچ گونه خوردنی نداشتن

از سرما چاقو دسته کردن(به پهلو دراز کشیدن و زانوها را روی شکم جمع کردن و دست‌ها را میان پاها فرو بردن)

 

به درد خوردن-مفید بودن-به کاری آمدن

خوش باور-آن که هر گفته ای را راست می پندارد

آینه‌ی دق-آینه‌ای که شخص خود را در آن عجیب و غریب می‌بیند – شخص عبوس و بدقدم

زیر تشکی-رشوه

خایه مال-چاپلوس-متملق-دستمال به دست

روغن از ریگ کشیدن-کاری محال انجام دادن

 
چشم چشم را ندیدن-سخت تاریک بودن

 

خون گرفته-آن که قتلی کرده و نگرانی آن او را از حال عادی خارج کرده است

 

تنبان فاطی- برای فاطی تنبان نشدن

دوا درمان-مداوا-معالجه

آب رفتن(بی‌اعتبار شدن، کوچک شدن)

باران خوردن-در زیر باران قرار گرفتن و خیس شدن

آب سیر-جانور خوش‌رفتار

پس گذاشتن کسی-از کسی جلو افتادن

بر وفق-مطابق-موافق

 

آروغ بی‌جا زدن(نابه‌جا سخن‌گفتن، نسنجیده کاری کردن)

تاپاله-سرگین خشگ شده ی گاو برای سوختن

جوکی-مرتاض هندی-آدم لاغر و مردنی-آدم معتاد و مریض

آسمان گرفتن-فراگرفته شدن آسمان با ابر یا مه

پشت اندر پشت-نسل اندر نسل
خدابیامرزی-درخواست بخشش

 
چادر خانه-چادری که زن در خانه می پوشد

چانه در چانه ی کسی گذاشتن-هم صحبت شدن-بحث و جدل کردن

دو دستی تقدیم کردن-با رضایت خاطر و احترام دادن
دک و پوز-دهان و لب و دندان

 

دانش سرا-آموزشگاه تربیت معلم

خِر-حنجره-گلو

رنگ گذاشتن و رنگ برداشتن-رنگ به رنگ شدن

از خدا خواستن(در برابر پیشنهاد یا کاری قرار گرفتن که خود شخص در آرزویش بوده است)

خاله خرسه-دوست نادان

ته کشیدن-تمام شدن-به آخر رسیدن

خانه ی خاله-جای راحت و خودمانی-ملک شخصی

آب بردار-دوپهلو-کنایه‌آمیز

در بحر چیزی بودن-تمامن به چیزی اندیشیدن

دو لا پهنا-پارچه ای که عرض آن دو برابر عرض پارچه های معمولی است
دلگرم-علاقه مند-مشتاق
زود رنجی-نازک دلی-حساسیت

آبگوشتی-بی‌ارزش-پیش پا افتاده

از هفت دولت آزاد بودن(شاد و آزاد بدون نگرانی از قضاوت دیگران زندگی کردن)

روکار-روی بنا-نمای عمارت-آن چه که در بیرون چیزی کار شده است

چشم غره رفتن-نگاه خشم آلود کردن

روی سگ کسی بالا آمدن-تندخویی کردن-ناسازگاری کردن

 

چار چار کردن-داد و فریاد راه انداختن

پاچه ورمالیده-بی شرم و پر رو-حقه باز

افتادن تشت کسی از بام-رسوا شدن-باز شدن مشت کسی

حرف به حرف کردن-موضوع گفت و گو را عوض کردن

ژلاتین-ماده ای لزج و چسبنده که آن را از گلیسیرین و قند و آب و آمونیاک می سازند

اجباری(خدمت سربازی)
تک و پو زدن-به هر دری زدن-با تمام درماندگی کوشیدن

خسته و مرده-درمانده-وامانده-قدرت از دست داده

دیدن کردن-عیادت کردن-زیارت کردن-ملاقات کردن

از نافِ جایی آمدن-کاری را به‌خوبی اهل جایی انجام دادن

راست راست-آشکار و علنی-بی پروا

حق شناسی-سپاس گزاری

با کسی تلیت شب جمعه خوردن-با کسی هم منفعت نبودن

انگشت خوردن(افسوس خوردن، پشیمان بودن)

تیغه-هر چیزی که مانند تیغ باشد-دیوار نازک

زار زار-گریه ی شدید
جام زدن-شراب نوشیدن-باده خوردن

به درک- به جهنم

باطله-چیزی که ارزش خود را از دست داده است

جاده صلف کن-کسی که موانع را از سر راه بر می دارد-آلت دست

چشم زهره رفتن-با خشم نگاه کردن