منتخبی از اصطلاحات کوچه بازاری و خیابانی ایرانی قسمت 214

خودرنگ-دارای رنگ طبیعی

خفه خون گرفتن-دم بر نیاوردن-ساکت شدن

رضا ترکی-پارچه ی ابریشمی یزدی که در مشهد به آن علی شیر خدا می گویند.

افسار پاره کردن-سرپیچی کردن-یاغی شدن

رومیزی-منسوب به میز

چیزی-فاصله ای-راهی-زمانی

حساب باز کردن-افتتاح حساب بانکی

چادر سر کردن-چادر پوشیدن
پالان خر دجال-کار پایان ناپذیر

از هول هلیم توی دیگ افتادن-از حرص و طمع زیاد به جای سود زیان دیدن

اطفال باغ-گل‌های تازه

اجباری بردن(کسی را به خدمت سربازی بردن)

خوش محضر-شیرین سخن-خوش مجلس

افندی پیزی(به‌ظاهر شجاع و در واقع ترسو، پهلوان پنبه)

داغ به دل یخ گذاشتن-کاری بی هوده و بی اهمیت کردن
اسم درگوشی-نام دوم فرد مسلمان که نام یکی از امامان است
پریدن خواب از سر کسی-خواب نیامدن-هرچند وقت خواب باشد

 

چاشت یک بنگی-خوردنی کم با پول اندک

از بز حرام‌زاده‌تر-سخت‌گریز و حیله‌گر

خُرخُرو-آن که در خواب بسیار خرناس می کشد

الدرم بلدرم کردن(بد و بیراه گفتن، ناسزا گفتن)

این تن بمیرد-سوگندی که یا در اصرار و یا در اثبات حرف خود یاد می‌کنند

خشت مال-دروغ گو-لاف زن

اُتُل(شکم، اتوموبیل)

زخمه-ضربه ای که برای نواختن به تار می زنند.

زیر در رو-گریزان-گریز پا-شانه خالی کن

 

حقوق بگیر کس-ی که ماهانه دستمزد می گیرد
بُرد-قدرت پرتاب-پیروزی بر حریف

دانه دانه شدن-دانه ها از یکدیگر جدا شدن
پِندِر-لوازم فرسوده و ناچیز و کم بها
دست فروشی-شغل دست فروش

حنای کسی رنگ نداشتن-اعتبار نداشتن-دارای نفوذ نبودن

ادرار بزرگ(مدفوع)

آتو-بهانه-دستاویز-نقطه‌ضعف

در هچل انداختن-به درد سر انداختن-به مخمصه انداختن

 

 

دُوال بازی کردن-حقه بازی کزدن-فریب به کار بردن
ته بر کردن-از ته بریدن

آش آلو کردن(خجالت‌زده کردن، کنفت کردن، سکه‌ی یک پول کردن)

 

دل کسی را خون کردن-کسی را سخت رنجاندن

تو سری خورده-آدم خوار و حقیر

آتش از چشم کسی گرفتن-ترسانیدن
دو تا شدن-خم شدن-دو لا شدن

پدر مرده-یتیم-خطابی به هنگام خشم مانند پدر آمرزیده یا ننه مرده

تزئیناتی-کسی که کارش تزیین است

رای اعتماد-رایی که نمایندگان مجلس در تایید به دولتی بدهند

به زخم خود زدن-دردی را درمان کردن-گوشه ای از گرفتاری خود را سامان دادن

پس زدن-کنار زدن-دور کردن-نپذیرفتن-رد کردن

چنار عباس علی-متلک بد

از راه به‌در بردن(فریب دادن، اغوا کردن)

ریغ-مواد درون امعا و احشا

رگ زدن-بریدن شریان برای کشتن کسی

دست پیش گرفتن-پیشدستی کردن-سبقت گرفتن

چم کسی را گرفتن-دل کسی را به دست آوردن

آوار شدن سر کسی(بی‌خبر نزد کسی در آمدن)

آش و لاش-به‌کلی متلاشی‌شده-له‌ولورده

دُم سیاه-نوع مرغوب برنج گیلان-کبوتری که دم سیاه دارد

خلاص کردن-تمام کردن-کشتن

 

خط-راه-مسیر-مشی و مرام-مسلک-کنایه از نامه

خرده حساب-طلب مختصر-دشمنی قبلی

 

از شیر مرغ تا جان آمیزاد-از سیر تا پیاز

 
خزانه کردن-نشاء و قلمه ی درختی را در زمین کاشتن تا پس از سبز شدن در جای دیگر بنشانند

ارباب حجت-اهل منطق

آب کردن-جنس نامرغوب را فروختن

 

در دل آمدن-به دل برات شدن-به خاطر خطور کردن-احساس واقعه ای خوب یا بد کردن

آفتاب به ملاج کسی خوردن-دیوانه شدن-خل شدن

خشتک کسی را جر دادن-نگا. خشتک پاره کردن

چرخ و فلک-وسیله ای دایره شکل برای بازی با جایگاه هایی آویخته که هر یک یا چند تن بریکی از آن ها می نشیند و آن دایره بر گرد خویش می چرخد

پا به پا کردن-مردد بودن-درنگ کردن

 
از خوشحالی در پوست نگنجیدن(از شادی سر از پا نشناختن)
بلبل زبانی کردن-شیرین زبانی کردن-حاضر جوابی کردن-پرحرفی کردن

خط در میان حرف زدن-آرام آرام و شمرده سخن گفتن

خنزرپنزری-کسی که چیزهای خرده ریزه و کم بها می فروشد

زهرآب-ادرار-شاش-پیشاب

زیر بغل کسی هندوانه گذاشتن-کسی را به قصد دریافت چیزی بیش از اندازه ستودن

حکایت-بسیار مهم-چیز عجیب

جور شدن-اخت شدن-انس گرفتن-هماهنگ شدن

حسرت به دل-آن که دیری است آرزوی چیزی را دارد

باریک-دقیق-حساس

بریدن پای کسی-دوباره به جایی نرفتن-دوباره کسی را راه ندادن
رک نگاه کردن-رک رک نگاه کردن

الف(قاچ خربزه و از این قبیل، بچه‌ی کوچک، سیخ، راست)

حسن دله-آدم ولگرد و بیکاره

در عالم هپروت سیر کردن-دارای خیالات واهی بودن-کاملن بی خبر بودن

چوب حراج چیزی را زدن-در برابر تاراج و غارت قرار دادن

برادر زن-برادرِ زن هر مرد

چوب-واحد پول در معاملات بازاری برابر با هزار تومان

رای دادن-نظر دادن به انتخاب چیزی یا کسی
خُرخُرو-آن که در خواب بسیار خرناس می کشد

به زخم خود زدن-دردی را درمان کردن-گوشه ای از گرفتاری خود را سامان دادن

جِر جِر کردن-چیزی را پاره پاره و ریز کردن-مانند کاغذ و پارچه

رو پنهان کردن-خود را مخفی کردن
آب شدن-شرمنده شدن-رفتن آبرو-به فروش رفتن کالا

دست چین-گزیده-منتخب

آی زرشک(آی زکی)

دو برجی-کبوتری که در یک جا بند نمی شود
تحصیل کرده-درس خوانده

پشک انداختن-قرعه کشیدن

از دندۀ چپ پا شدن(سخت عبوس و کم‌حوصله بودن)

در به دری-بی خانمانی-آوارگی

پز عالی جیب خالی-کسی که در عین تهیدستی افاده داشته باشد و خودش را بگیرد

خدا گرفته-بدبخت شده-به عذاب خدا گرفتار شده

درگذشت-مرگ

چشم و ابرو-زیبایی چهره

دامب و دومب-آوای ضرب و تنبک

چسش دادن کاری را-لفت و لعاب دادن-بیش از اندازه مهم وانمود کردن

دق مرگ-دق کش
 

 

خیسیده-چیزی که آب در آن نفوذ کرده است

پیش افتادن-جلو زدن-سبقت گرفتن
چَکی-وزن نکرده-یک جا

خواهر و مادر گفتن-دشنام خواهر و مادر به کسی دادن

چینی بند-چینی بند زن

اسباب زحمت-کسی یا چیزی که موجب دردسر و آزار شود

آب را گل آلود کردن-برای سود خود کارها را به هم زدن

چاک دهن را چفت کردن-بستن دهان-سکوت کردن

چله نشینی-خانه نشینی

اجابت کردن معده(قضای حاجت)

آدم دو قازی(شخص بی‌سروپای بی‌ارزش)
آب اندام-زیبا تن و خوش‌رو

 

اُرد کسی را خواندن-به حرف کسی گوش کردن-اهمیت دادن

از این شاخ به آن شاخ پریدن-دائمن از موضوع منحرف شدن و به مطالب فرعی پرداختن

حاجی حاجی مکه-دیر به دیر به دیدار کسی رفتن
دروغ شاخ دار-دروغ بزرگ
 

رو به رو کردن-در برابر هم وادار به اظهار عقیده کردن

اسم شپش کسی منیژه خانم بودن-خودبزرگ‌بینی احمقانه داشتن

پس انداز کردن-پول کنار گذاشتن-صرفه جویی کردن

خاکی-فروتن و متواضع

بچه افتادن-سقط شدن جنین

انگشت زدن-انگشت در چیزی فرو بردن-امضاء کردن با اثر انگشت

چار چشمی-با دقت و مراقبت کامل

انداختن توی هچل(دچار دردسر و ناراحتی کردن)
الف شدن اسب(هر دو پا بلند کردن اسب)

خر بی یال و دم-احمق-نادان
دست گرفتن برای کسی-خطای کسی را مرتب به رخ او کشیدن
آب و رنگ-طراوت و شادابی

دوختن چشم-زل زدن-با دقت چیزی را نگاه کردن

پا واکردن-به راه افتادن بچه

جیر جیرک-آدم پر سر و صدا-اهل داد و فریاد

برش-لیاقت-زرنگی-کاردانی

از آب و گل در آمدن-مراحل اولیه‌ی شکل‌پذیری را پشت سر گذاشتن-بزرگ شدن کودک

دوره ی آخرالزمان-روزگار آشفته و پر ظلم و فساد

رای دادن-نظر دادن به انتخاب چیزی یا کسی

 

بد چشم-شور چشم-آن که چشم زخم برساند-مردی که به زنان نامحرم با شهوت بنگرد

دست پیش را گرفتن-خود را محق وانمود کردن
از چشم کسی دیدن-کسی را مسئول چیزی دانستن

زیر جامه-زیر شلواری

چله دار-کسی که در روز چهلم مرگ عزیزی عزاداری کند

دسته-جمعیت سینه زن

 

جِر دادن-پاره کردن-در مقام تهدید نیز می گویند

خرده فروش-فروشنده ی اجناس در اندازه های کم
به گُه خوردن افتادن-با خفت از کرده ی خود پشیمان شدن
زندگی سگی-زندگی سخت و جان فرسا

خودم جا، خرم جا-تکیه کلام کسانی که همه چیز را از دریچه ی منافع شخصی می بینند. من که دارم گور پدر بقیه
در هم رفتن سگرمه-گره بر ابرو افتادن-اوقات تلخ شدن
زبان کسی گرفتن-لکنت زبان داشتن

دم دما-نزدیک-حدود-حوالی

به سر کشیدن-یکباره نوشیدن-بالا انداختن

دانش سرای عالی-آموزشگاه تربیت استاد

تازه کار-کم تجربه-مبتدی-ناشی
حق السکوت-آن چه که یرای پنهان نگه داشتن رازی به کسی می دهند

در پوست نگنجیدن از خوش حالی-از شادی سر از پا نشناختن-بسیار شاد بودن

ترتیب اثر دادن-به حساب آوردن-اهمیت دادن

آغبانو(لقبی برای زنان محتشم و بزرگ)

پشت کسی باد خوردن-دلسرد شدن از کاری پس از مدتی استراحت یا بیکاری-از دل و دماغ افتادن
چه مرگته ؟-چه دردی داری ؟

این دو کله‌دار(خورشید و ماه)

به تور انداختن-به چنگ آوردن-تصاحب کردن

از سر وا کردن-کاری را سرسری انجام دادن

در خود را گذاشتن-سکوت کردن-خفه شدن

دست نماز-وضو

ذِله آوردن-به ستوه آوردن-خسته و عاجز کردن

از چنگ دزد در آمدن و به دام رمال افتادن-از باران به ناودان پناه آوردن

بار و بنه-وسایل سفر
زنده باد-باقی و شاداب و فرخنده باد

برچسب-نوشته ای دارای مشخصات که آن را روی چیزی می چسبانند-اتیکت

 
آسمان سوراخ شدن-رویداد بزرگ پیش آمدن

 

چربیدن-برتر بودن-پیش بودن
دق کُش کردن-سبب مردن کسی از غم و اندوه شدن

 

به دق آوردن کسی-تا سر حد بیماری روحی یا مرگ کسی را رنج دادن
برخورد کردن به تریج قبای کسی-گران آمدن-بی دلیل ناراحت شدن-به کسی توهین شدن

چاخان پاخان-دروغ

چرخی-کبوتری که در آسمان معلق می زند-کسی که روی چرخ و گاری چیزی می فروشد

چشم و گوش بسته-بی تجربه و بی اطلاع

پیگرد-پی گیری-تعقیب

 
زدُ وازد-زیر و رو کردن کالا و سوا کردن نوع به تر
دخانیات-کشیدنی ها مانند توتون و تنباکو و مانند آن ها
ریسه کردن-ردیف کردن-قطار کردن-پشت سر هم قرار دادن

حاجی-به زیارت مکه رفته-نوعی خطاب عام

زیر سر داشتن-آماده شدن

 

جایی را جارو کردن-همه ی موجودی جایی را با خود بردن
بچه پس انداختن-فرزند به دنیا آوردن

ُک-ت منقار مرغ-تیزی سر چیزی

خیر مقدم-خوش آمد

بالا غیرتا-از راه جوانمردی و گذشت

این تن بمیرد(سوگندی که یا در اصرار و یا در اثبات حرف خود یاد می‌کنند)

در و تخته به هم خوردن-متناسب هم بودن-لایق هم بودن-با هم جور بودن

چاچول بازی-حقه بازی-هوچی گری-لاف زنی

ریش پروفسوری-ریشی که فقط روی چانه یلند شده است

 

 

دست گرفتن کسی-مسخره کردن-به ریشخند گرفتن

از این گوش گرفتن و از آن گوش در کردن-ظاهرن به حرفی گوش دادن ولی به آن عمل نکردن

چربیدن-برتر بودن-پیش بودن

با کسی بحث و مجادله کردن

خام کردن-فریب دادن-اغفال کردن

خراب شدن-از کار افتادن-منحرف

اهل بیت-اهل خانه-خانواده

حرام خور-کسی که پای بند به حلال و حرام شرعی نیست-کم فروش-ربا خوار

چپ چُس-اصطلاحی تحقیرآمیز برای خطاب

راه بندان-حالت بسته بودن راه-قطع رفت و آمد

دربند-کوچه ی بن بست-مانع در محل ورود

بستری-خوابیده در بستر-بیمار

چاله سیلابی-نگا. چاله خر کشی
بار و بندیل-اسباب و بساطی که کسی با خود می برد

 

 

چراغ پیه سوز-چراغی فتیله ای که سوخت آن از پیه بود

 

پف کردن-ورم کردن-باد کردن-مغرور شدن

افتادن دست-از فرط کار زیاد در دست‌های خود احساس خستگی بسیار کردن

ته و توی چیزی را بالا آوردن-به اصل چیزی پی بردن-چیزی را تمام کردن

بنگی-معتاد به حشیش

چاق شدن قال-گرم شدن دعوا-اوج گرفتن بگو و مگو

ریش از دست کسی خلاص کردن-خود را رها کردن-در رفتن
 

بسلامتی-سلامتی دادن-هنگام نوشیدن شراب به یکدیگر می گویند

خارج از حد-بیش از اندازه
آتش سوزاندن(شیطنت و شرارت کردن)

دق کُش کردن-سبب مردن کسی از غم و اندوه شدن

آدم استخوان‌دار-کسی که اراده و پشتکار دارد

پاشنه کوتاه-کفشی که پاشنه ی کوتاه دارد

زرد کردن-بسیار ترسیدن-از ترس وادادن-کاری را خراب کردن

دست پیش-گدا
دست به چماق-چماق در دست-آماده ی چماق زدن

بنجل-جنس بدرد نخور-آدم بیکاره و بی مصرف

برو برگرد-چون و چرا

چُس افاده-افاده ی بی جا

خُل و چل-مثل دیوانه ها-ساده لوح

دردسر تراشیدن-ایجاد زحمت و گرفتاری کردن

زانویی-زانو

خرحمالی-بیگاری-کار پر زحمت و کم مزد

دو تا شدن-خم شدن-دو لا شدن

پا سوخته ی کسی شدن-عاشق کسی شدن-زیان بردن به علت دوستی با کسی

پرت کردن-چیزی را با شدت دور انداختن

آهوی شیرافکن(چشم محبوب)

جان به جان آفرین تسلیم کردن-مردن-درگذشتن

آمادگی و شوق بسیار برای کاری داشتن

جایی-مستراح-توالت
آتش به گور کسی باریدن-پس از مرگ دچار عذاب شدن

جوغ-جوی آب

خاکسترمال کردن-شستن ظرف با مالیدن خاکستر به آن

زُل زدن-خیره نگاه کردن

چیزی را به کسی زهرمار کردن-مانع از لذت بردن از چیزی شدن

خانه خراب کردن-بدبخت کردن-بی چیز کردن

چوچول باز-دغل-بی حیا

به جا آوردن-شناختن

دو سره بار کردن-از دو جا سود بردن-دو لپی خوردن
داریه-حلقه ای چوبی که روی آن پوست کشیده و رامشگران به همراه دیگر سازها می نوازند

پشت بندی کردن-به انتظار غذا چیز مختصری خوردن
زیر سر داشتن-آماده شدن
آفتابه خرج لحیم-بیشتر بودن هزینه‌ی تعمیر چیزی از بهای نو آن

خوش خوشان کسی شدن-بسیار لذت بردن

روی کسی را به زمین انداختن-درخواست کسی را رد کردن

چروک خورده-چین خورده-ناصاف شده

خدمت کردن-دوره ی سربازی را طی کردن

 

پا را توی یک کفش کردن-پافشاری کردن روی عقیده ی خود-لج کردن

دولابچه-کمد کوچک

آس و پاس(در نهایت تهیدستی ، بینوا، مفلس)

بار و بندیل-اسباب و بساطی که کسی با خود می برد

افسار کسی را شل کردن-به کسی آزادی کمی دادن

جیره خوار-کسی که از جایی یا کسی جیره و مزد دریافت می کند-مامور

چپ دست کسی-که کارهایش را با دست چپ می کند

افندی پیزی-به‌ظاهر شجاع و در واقع ترسو-پهلوان پنبه
زمین خوردن-از دست دادن تعادل و به زمین افتادن-شکست خوردن در زندگی-شکست خوردن در کُشتی
دختراندر-نادختری-دختری که از شوهر یا زن دیگری باشد

بر وفق-مطابق-موافق

از چپ و راست-از همه سو-از همه جا

 

جُعلق-آدم بی سر و پا و بی ادب

زنندگی-زشتی-نفرت انگیزی

خط در میان حرف زدن-آرام آرام و شمرده سخن گفتن

حَب جیم را خوردن-گریختن-فرار را بر قرار ترجیح دادن-جیم شدن

پایش افتادن- پادادن و پا افتادن

آفتاب کردن-برای خشک کردن جلو آفتاب گذاشتن
چل و چو-خبر دروغ-شایعه