همونطور که هر کسی که تا حالا یه فنجون قهوه خورده باشه می دونه، همه مواد تحریک کننده به یه اندازه به بدن آدم آسیب نمی رسونن. کافئین که پرمصرف ترین ترکیب دارویی محرک روانیه (نمیشه از واژه روانگردان واسه این ماده استفاده کرد) خطری واسه سلامت آدم به حساب نمیاد.
واسه اینکه افراد بتونن درکی بهتر و دقیق تر از خطرناک ترین و اعتیادآورترین مواد مخدر و روانگردان داشته باشن، تیمی از روانشناسان، شیمی دانان و داروسازان در کالج سلطنتی روانپزشکی بریتانیا به طور سیستماتیک و براساس سه عامل این مواد رو از دید اندازه خطر و اعتیاد آور بودنشون رتبه بندی کردن.
این سه عامل عبارتند از: اندازه آسیب جسمی که ماده مخدر نامبرده بوجود میاره، اندازه وابستگی که در فرد مصرف کننده ایجاد می کنن و در آخر اندازه آسیبی که این مواد کلا به جامعه وارد میسازن که براساس معیارهایی مانند اندازه هزینه ای که بخش سلامت جامعه واسه درمان آسیبای به وجود اومده به وسیله مصرف این مواد هزینه می کنه محاسبه می شه.
اونا یافته های بدست اومده از تحقیقات و بررسیای خود رو در نشریه پزشکی The Lancet منتشر کردن. در ادامه این مطلب شما رو با اعتیاد آورترین و خطرناک ترین مواد مخدر و روانگردانی که تا حالا در کره زمین یافت شده آشنا می کنیم.
فاکتورهای در نظر گرفته شده واسه تعیین اندازه اعتیاد آور بودن و خطرناک بودن مواد مخدر و روانگردان:
آسیب فیزیکی: پتانسیل آسیب کوتاه مدت و دراز مدت
وابستگی: شدت احساس سرخوشی، وابستگی فیزیکی و وابستگی روانی
آسیب اجتماعی: سمی بودن، دیگه آسیبای اجتماعی و هزینه های درمانی
واسه برآورد خطر هر ماده، محققان سه نوع تاثیر متفاوت این مواد رو مورد بررسی قرار دادن. رده بندی که در ادامه می بینین براساس وابستگیه که در نتیجه مصرف هر کدوم از این مواد مخدر یا داروهای روانگردان ایجاد می شه.
محققان در ادامه این دسته بندی رو به سه عامل که اندازه وابستگی به هر ماده رو تعیین می کرد تقسیم کردن.
- نشئه، حالت خلسه و سرخوشی که مصرف کنندگان بعد از مصرف ماده مخدر یا داروی روانگردان تجربه می کنن؛ وابستگی روانی
- میل و اشتیاق شدیدی که فرد در صورت دسترسی نداشتن به ماده مخدر تجربه می کنه.
- وابستگی فیزیکی، سردردها یا دیگه نشونه های فیزیکی که مصرف کننده بعد از دسترسی نداشتن به ماده نامبرده داره و از اون با نام خماری یاد می شه.
۱- هروئین
این ماده مخدر بسیار قوی در هر سه دسته بندی حالت نشئگی، میل شدید واسه دسترسی به ماده مخدر و وابستگی فیزیکی رتبه اول رو بدست آورده. اینجوری هروئین در مورد وابستگی و اعتیاد بیشتر از هر ماده مخدر یا روانگردان دیگری مصرف کننده رو درگیر خود می سازه و اعتیاد آورترین ماده جهان لقب میگیره. مغز هروئین رو به مورفین تبدیل کرده که به مولکولای سلولا چسبیده و روش درک کردن درد و جایزه در مصرف کننده رو تغییر داده و یه جور حس نشئگی و سرخوشی بوجود میاره. زیاده روی در مصرف این ماده مخدر می تونه مرگبار باشه و با کم کردن از سرعت تنفس، در آخر توقف اونو موجب شه.
۲- کوکائین
کوکایین، هر چند در مورد روانی نسبت به هروئین وابستگی و اعتیاد کمتری بوجود میاره و تقریباً نصف اون وابستگی فیزیکی می آورد اما در مورد سرخوشی و نشئگی که بوجود میاره در بالاترین جایگاه این فهرست قرار میگیره. کوکائین مغز رو از ماده شیمیایی سرخوش کننده دوپامین پر می کنه.
حس سرخوشی با مصرف این ماده مخدر اونقدر قویه که بعضی از حیوانات آزمایشگاهی کوکائین رو به غذا بهتر می دونن تا اینکه در آخر از گرسنگی جون میدن.
کوکائین با دقت و قدرتی خاص مراکز کلیدی حافظه مغز رو تحت تاثیر قرار میده که این موضوع خود توضیحی واسه اعتیاد بیاری شدید این ماده روانگردان حساب می شه.
۳- نیکوتین
در رده بندی پایانی و در مورد ایجاد وابستگی روانی، نیکوتین تقریباً به اندازه کوکائین وابستگی بوجود میاره. اما اندازه سرخوشی به وجود اومده به وسیله مصرف این ماده همراه با وابستگی جسمی بسیار پایین تر از کوکائین قرار میگیره. نیکوتین اصلی ترین ترکیب اعتیاد آور موجود در تنباکوه که به وسیله ریه ها به درون بدن و بعد جریان خون کشیده شده و در آخر به مغز می رسه، روند ای که کاملً در عرض ۱۰ ثانیه به انجام می رسه. از اونجایی که اثرات این ماده مخدر خیلی زود از بین میره- از جمله حس شادی و سرخوشی به وجود اومده به وسیله اون- محققان می گن که افراد سیگاری بیشتر در برابر استفاده زیاد و با فواصل وقتی کوتاه از نیکوتین قرار دارن.
یعنی به دلیل اینکه حالت سرخوشی و تاثیری که نیکوتین بر مغز میذاره خیلی زود از بین میره، افراد سیگاری واسه دست پیدا کردن به این حالت مجبورند خیلی زود دوباره به مصرف نیکوتین روی بیارن. نزدیک به ۸۵ درصد از افراد سیگاری که دست به ترک سیگار در خونه میزنن دوباره به مصرف اون روی میارن.
۴- باربیتوراتا
باربیتوراتا داروهایی مسکن هستن که روزگاری به طور گسترده واسه درمان افسردگی تجویز می شدن. این دسته بندی شامل داروهایی مانند آموباربیتال و تیوپنتاله. باربیتوراتا در مورد ایجاد وابستگی از عدد کلی ۳ نمره ۲ رو دریافت می کنن که براساس اون در مورد ایجاد سرخوشی و هم اینکه ایجاد وابستگی فیزیکی و روانی در رتبه ای پایین تر از نیکوتین، هروئین و کوکائین قرار می گیرن. باربیتوراتا که حتی امروزه هم به صورت موقتی واسه بیماریایی مانند افسردگی و بیخوابی تجویز می شن، باعث توقف بخشی از سیگنال دهیا و ارسال پیغامای مغز می شن که خاموش شدن یا بی صدا شدن بخشای مختلفی از مغز رو به دنبال داره.
در دُزهای پایین، این داروها می تونن حالت سرخوشی بسازن اما در دُزهای بالاتر ممکنه باعث سرکوب شدن تنفس و در آخر مرگ شن.
۵- الکل
الکل و تنباکو در مورد ایجاد سرخوشی در دسته بندی ایجاد وابستگی نمره مشابهی رو بدست آورده ان. در رده بندی کلی هم الکل و تنباکو وابستگی فیزیکی مشابهی رو ایجاد می کنن. از دید روانی هم اندازه وابستگی الکل کمتر از تنباکو تشخیص داده شده.
الکل در پیام رسانای مغزی که با نام «شورانگیزها» (excitatory) یا محرکای شور و اشتیاق از اونا یاد می شه مشکل بوجود میاره که در آخر باعث کاهش قدرت تفکر، تنفس و ضربان قلب می شه.
همزمان، الکل، باعث افزایش قدرت پیام رسانای بازدارنده (inhibitory) شده که در ادامه حس سرخوشی و نشئگی خاصی رو به فرد مصرف کننده القا می کنه.