برگزیده ای از اصطلاحات کوچه بازاری و خیابانی ایرانی قسمت 405

آبِ آب-آبکی-بی‌مایه-بیرنگ

از خجالت کسی در آمدن(محبت کسی را جبران کردن)

تازه نفس-دارای نیروی مصرف نشده

دهن کسی گرم بودن-خوش سخن و مجلس آرا بودن

خرت به چند-کی از تو پرسید؟ به حساب آوردن-اعتنا کردن

 

زاله-کناره ی برآمده ی جوی-مرز کشتزار

انداختن پشت گوش(سهل‌انگاری کردن، دیر انجام دادن، کوتاهی کردن)
پست خوردن کسی-با کسی رو به رو شدن

باد گلو زدن-آروغ زدن
حضوری-رو در رو

خربان-صاحب خر-خرکچی

پشت سر کسی صفحه گذاشتن- پشت یر کسی حرف زدن

تک پا راه رفتن-بی سر و صدا راه رفتن-کنایه از چابکی

 

در هم و بر هم-آشفته-پریشان-آمیخته

پِخ کردن-با گفتن پِخ کسی را ترساندن

زهره ترک شدن-زهره آب شدن

چشم خوردن-نظر خوردن

دک و دنده-بالا تنه

پشه را در هوا نعل زدن-در تیراندازی بسیار ورزیده بودن-بسیار زرنگ و فرصت طلب بودن

بدلی-تقلبی-جنس بد

دل گرفتن-غمگین شدن-متاثر شدن

باد هوا خوردن-درماندگی و فقر کامل داشتن

زرشک-لفظی است مانند زکی که به هنگام باور نکردن و رد کردن حرف طرف گفته می شود

اجل معلق(مرگ ناگهانی)

چشم زاغ-بی شرم

 

 

دم گاو به دست آوردن-قدرت و موقعیتی به دست آوردن-وسیله ای برای معاش به دست آوردن

آب حیات(عشق و محبت، دهان معشوق)

تازه کردن گلو-چیزی نوشیدن و سرحال آمدن
اشک تمساح-گریه ی دروغین
روغن گرفتن از آب-از هر اتفاق خوب یا بدی به سود خود بهره گرفتن

خرده شیشه داشتن جنس کسی-بدحنس بودن-آب زیرکاه بودن

درینگ درینگ-صدای شکستن شیشه-صدای برخورد پیاپی چیزی به فلز یا شیشه

دل کسی خون بودن-سخت رنجیده بودن-بسیار اندوهناک بودن
به درد بخور-مفید-چیز یا کسی که سودمند باشد

دوخت و دوز-خیاطی

بی در و پیکر-ولنگ و واز-بی حساب و کتاب-بی نظم و قاعده

خرج راه-هزینه ی سفر

آرتیست‌بازی-انجام کارهای غیرعادی

آلت دست کسی شدن(مورد سوء استفاده قرار گرفتن)
چار شانه-دارای شانه های پهن-کنایه از مرد خوش اندام

تحت الشعاع بودن-زیر نفوذ و تاثیر دیگری بودن

چپ چُس-اصطلاحی تحقیرآمیز برای خطاب

 

چشم نداشتن برای دیدن کسی-تحمل نکردن کسی-از کسی بدش آمدن

پنج تن آل عبا- پنج تن

پلاس-اثاث مختصر منزل

پلاسیده-پژمرده-چروکیده

خایه ی غول را شکستن-به تمسخر برای کوچک کردن و ناچیز شمردن کار کسی می گویند

جاکن شدن-به حرکت در آمدن
دیر به دیر-هر از گاهی-هر از چندی-دیر دیر

بپا-مواظب باش-متوجه باش

دنگ کسی گرفتن-هوس نابه جا کردن برای انجام کاری-تصمیم ناگهانی برای کاری گرفتن

جا رختی-چوب رختی-چیزی که رخت را به آن می آویزند

دایر کردن-بر پا کردن-رواج دادن-آباد کردن

 
چفت و بست-قفل و زنجیر در یا صندوق

جز جگر زدن-نفرینی است به معنی به بلا گرفتار شدن-دل سوختن بر اثر اندوه و مصیبت

به آتش کسی سوختن-به مکافات خطای دیگری مجازات دیدن

خون کسی را به شیشه کردن-کسی را رنج و آزار بسیار دادن

جد و آباد-آبا و اجداد-پدر و پدر بزرگان

 

آدم سر به راه-شخص خوب و نجیب-کسی که مزاحم دیگران نیست

برخورد-بهم خوردن-تصادف
اسیر خاک-مرده-تن‌پرور

خلاص کردن-تمام کردن-کشتن

خوش خوراک-نگا. خوش خور
جز جگر زدن-نفرینی است به معنی به بلا گرفتار شدن-دل سوختن بر اثر اندوه و مصیبت

بِدو بِدو-با شتاب-سریع

ابوطیاره-اتوموبیل کهنه و فرسوده

دفتر-جایی که دبیران-منشیان و کارمندان کار می کنند

 

چشم و ابرو-زیبایی چهره

در هم بودن-پریشان بودن-پکر بودن-نگران بودن

از چشم کسی دیدن-کسی را مسئول چیزی دانستن

پشم و پیله ی کسی ریختن-ناتوان شدن کسی-از میان رفتن ابهت کسی

پاتیل در رفته-پیر و شکسته

رَب و رُب ندانستن-ساده دل بودن-چیزی نفهمیدن

از چیزی زدن-از مقدار چیزی کسر کردن

آفتاب چریدن-بی‌کار بودن-چیزی برای خوردن نداشتن

چرخ دستی-چرخ خیاطی که با دست به حرکت می افتد

آیینه‌ی اسکندری(آفتاب)

خیز برداشتن-جستن-آماده ی حمله شدن

بَر و بیابان-دشت و صحرا
چاله سیلابی-نگا. چاله خر کشی

تخم جن-حرام زاده

دست به یقه شدن-دست به گریبان شدن
بازار پسند-مورد پسند خریدار و فروشنده-قابل فروش

 

ریش گرفتن-دست به ریش کشیدن-پادر میانی کردن-تقاضا و خواهش کردن

زن-عاری از مردانگی-ناجوانمرد-ترسو
خشکه پز-نانوایی که نان هایی از قبیل نان روغنی-قندی-شیرمال-پنجه ای و مانند آن ها می پزد

این کلاه آن کلاه کردن(قرضی را با قرض دیگری پرداختن، از ریش برداشتن روی سبیل گذاشتن، کلاه تقی را سر نقی گذاشتن)

تر و خشک کردن-رسیدگی کردن-پرستاری کردن

 

خودافتاده-عاجز-کسی که موجب بیچارگی خود باشد

جان بر لب نهادن-به کاری خطرناک اقدام کردن-آماده ی مرگ شدن

پیشت-آوازی برای راندن گربه

از یک قماش بودن(سر و ته یک کرباس بودن)

آهن کهنه به حلوا دادن-معامله‌ی پرسود کردن

زیر چیزی زدن-حاشا کردن-انکار کردن

تخم دو زرده کردن-کاری بزرگ انجام دادن

دستشویی-توالت-مستراح

بلایی به روز کسی آوردن-به کسی آزار سخت رساندن

خلاص کردن-تمام کردن-کشتن

جَری کردن-رو. دادن-گستاخ کردن
تکه گرفتن برای کسی-کاری برای کسی فراهم کردن

توپ علی گلابی زدن-بلوف زدن-بی پول سر قمار نشستن

تو جیبی-پول مختصری برای برخی هزینه های روزانه
چرچری کردن-خوردن و عیش کردن

توی دل قند آب کردن-لذت بسیار بردن-شادی زیاد حس کردن

زاهرو-دالان-سرسرا

به حساب-مثلا-یعنی

داد و قال-داد و فریاد-قیل و قال

دو به هم انداز-فتنه انگیز-سخن چین

دور از جناب ب-لانسبت

زیر بار رفتن-قانع شدن-تحمل کردن

جاجا-آوازی که با آن مرغ را به لانه اش می رانند

چرخ ریسی-پنبه رشتن با چرخ ریسندگی
خر رنگ کن-خوش طاهر بد باطن

ترید- تلیت
ریش از دست کسی خلاص کردن-خود را رها کردن-در رفتن

رد دادن-به غفلت کسی یا چیزی را از زیر دست رد کردن-صرف نظر کردن

پشت بام-سقف بیرونی بام

آل آروادی-زن سخت بی‌حیا و بد‌رفتار

حاشیه نشین-تهیدستان ساکن در کناره های شهر

 
خلاص-تمام شد-مُرد

در لاک خود فرو رفتن-کاری به کار دیگران نداشتن

جریحه دار کردن-زخمی کردن-رنجاندن-دل شکستن

 

دانش سرا-آموزشگاه تربیت معلم

خوش قواره-خوش اندازه-متناسب

ختنه سوران-جشنی که به هنگام ختنه کردن نوزاد پسر بر پا می کنند

روی زمین سفت نشاشیدن-به مقاومتی بر نخوردن

خفگی-حالت فشردگی گلو و تنگی نفس

زیر گرفتن-زیر کردن

حرف تو حرف آوردن-سخن کسی را قطع کردن-مطلب دیگری را پیش کشیدن

خودفروشی کردن-فاخشگی کردن-خیانت کردن

 

بجایی رسیدن-به مقصود رسیدن-مقام یافتن

تو دار-راز نگهدار

باش !-نگاه کن-ببین

چراغ توری-چراغی نفتی که نور آن با توری مخصوصی پخش می شود
دست مزد-اجرت-مزد کار

پاسور زدن-پاسور بازی کردن

از آب درآوردن(عمل آوردن، انجام دادن)

 

آب کردن-جنس نامرغوب را فروختن

آلت فعل-وسیله‌ی انجام کار

ته دل کسی قرص بودن-خاطرجمع بودن-نگرانی نداشتن
روی هم ریختن-توطئه کردن برای پیش بردن کاری-توافق در امری-رابطه ی عاشقانه و جنسی با هم پیدا کردن

پدر کسی را در آوردن-کسی را تنبیه کردن-بسیار آزار دادن

حجله خانه-اتاق شب زفاف

 

تخمی-به درد نخور-بی مصرف

چار انگشتی-آدم بی دست و پا-چلفتی

جهل کردن-در انکار چیزی پافشاری کردن

بَر و بیابان-دشت و صحرا

 

حمامک مورچه داره-کنایه از تردید و دو دلی

 

خاکه زغال-ریزه ی زغال

تو سی خودت، من سی خودم-از تو به خیر و از ما به سلامت
ته آواز-صدای نسبتن خوب

از جا در رفتن(کنترل خود را ناگهان از دست دادن، ناگهان خشمگین شدن)
خشکه مقدس-متدینی که جز اطاعت از ظاهر احکام دینی به چیزی تن نمی دهد

خودتراش-تیغی که می توان تیغه ی آن را عوض کزد

این خاکدان(دنیا)

جوجه خوردن-مرفه بودن-در ناز و نعمت زیستن

حسن سینه-چاک کسی که به سر و وضع خود توجه نمی کند
زهرمار خوردن-کوفت کردن-خوردن به تحقیر

جفتک زن-لگد زن

رشوه گرفتن-رشوه خواری
چای کار-کشت کننده ی چای
بالا آمدن گندکاری-برملا شدن افتضاح پنهان شده

 

چهار عمل اصلی-جمع و تفریق و ضرب و تقسیم

ته گیلاس-نوشیدنی کمی که ته گیلاس مانده است
پس نشستن-عقب نشینی کردن

اینجانب(تعبیر گوینده یا نویسنده از خود)

 
خان خانم ها-محترم ترین خانم ها-بیش تر به دختر بچه گفته می شود

حرف تو حرف آوردن-سخن کسی را قطع کردن-مطلب دیگری را پیش کشیدن

چاره ساز-خداوند

دور از جناب ب-لانسبت

باز و ولنگ-گل و گشاد-بی نظم و ترتیب

دماغ چاقی-احوال پرسی

آفتاب چریدن-بی‌کار بودن-چیزی برای خوردن نداشتن

از این حرف‌ها-مطالبی از آن‌گونه که پیش از این گفته شد

جا نماز-سجاده-فرش کوچکی که بر آن نماز می خوانند

از این دنده به آن دنده غلتیدن(از درد یا فکر و خیال نخوابیدن)

به یک چوب راندن-همه را به یک چشم نگاه کردن

زبان تر کردن-سخن گفتن

جا افتادن-سر جای خود آمدن

 

ابرو تابیدن-گره بر ابرو افکندن

بریدن از کسی یا چیزی-دست کشیدن از چیزی-ترک کردن-قطع رابطه و دوستی

 

زیست شناسی-دانش شناخت حیات و موجودات زنده

دور افتادن-فاصله گرفتن-پرت افتادن

برادر دینی-هم کیش-هم مذهب

حق و حساب دان-لوطی منش-پای بند به آداب و رسوم اجتماعی

آب نکشیده(زشت، بد، نامفهوم)

به پیسی افتادن-دار و ندار خود را از دست دادن-فقیر و بیچاره شدن

 

زخمه-ضربه ای که برای نواختن به تار می زنند.

 
حرف در آوردن-شایعه ساختن-سخن دروغ شایع کردن

 

بَزک-آرایش-چسان فسان

تازه کار-کم تجربه-مبتدی-ناشی
جان دادن برای چیزی-برای چیزی سخت مناسب بودن
بمیرم-قربان بروم

خانه دار-رنی که اداره امور خانه را بر عهده دارد-کدبانو-زنی که شاغل نیست
از بن گوش(کمال بندگی و خدمتکاری)

خوش جنس-خوش باطن-سلیم النفس

دیم کاری-کشاورزی دیم

 

بی سر و ته-بی معنی-بی هوده-بی نظم

برهوت-غیر مسکونی-خشک و بی انتها

تو خالی-دروغین-غیر واقعی-بی عرضه-دارای ظاهر غلط اندار

برداشتن کلاه کسی-کسی را گول زدن-فریب دادن

بیخ گیس ماندن- بیخ ریش ماندن

دراز نوشتن-مطلب را طول دادن-طومار نوشتن

آفت-زن عشوه‌گر و فتنه‌انگیز

ریغ-مواد درون امعا و احشا
ریش و پشم-موهای صورت-ریش و سبیل
زبان درازی-گستاخی در سخن گفتن-عمل آدم زبان دراز

دانش سرای مقدماتی-آموزشگاه تربیت دبیر

جر و بحث کردن-مجادله را به درازا کشاندن

آفتاب‌زردی(غروب آفتاب)

جیک زدن-اعتراض کردن-صدا در آوردن

پف زدن-ورم کردن-بالا آمدن

دور چیزی را قلم گرفتن-چیزی را ترک کردن-کنار نهادن
بِر و بِر-زُل-نگاه یکریز

اجل معلق-مرگ ناگهانی

از سر دست-کار یا سخنی که فورا و بدون تامل بکنند یا بگویند

پس افتاده-بچه ی کسی

باز نشسته ک-سی که بدلیل پیری و یا علل دیگر از کار کردن دست کشیده است و حقوقی دریافت می کند

انگشت عسلی به‌دیوار کشیدن(هنگامه بر پا کردن، مردم را متوجه‌ی جایی کردن)

از کسی رودست خوردن-از کسی فریب خوردن

از کسی کشیدن-از کسی رنج کشیدن

چشم و چار کسی را درآوردن-بک کسی کینه ورزیدن
چله داشتن-عزادار بودن در روز چهلم مرگ عزیزی

توپ و تشر زدن-سخنان درشت به کسی گفتن-بر سر کسی فریاد زدن

زیر جامه-زیر شلواری

پا پتی-پا برهنه

چشم و چراغ-شخص مورد علاقه-محبوب

بی جا-نامناسب-بی مورد

حرام و حرس-ریخت و پاش

رفتن بالای منبر برای کسی-پشت سر کسی بد و بیراه گفتن-غیبت کردن

ریز بار-باران ریز-ابری که باران ریز دارد

 

پیش چشم داشتن-در برابر چشم قرار دادن

زدن نفوس بد-گفته ی کسی را به فال بد گرفتن-فال زدن

اتیکت-برچسب-آداب و رسوم-قاعده

زبان درازی کردن-با گستاخی و بی ادبی خارج از حد خود سخن گفتن

 

پول بالای چیزی دادن-پول دادن و چیزی را خریدن
به آب چسیدن-از بین رفتن-نابود شدن-نتیجه نگرفتن

دق کُش کردن-سبب مردن کسی از غم و اندوه شدن

پَرپَر زدن-به سختی جان کندن-بی تابی بسیار کردن

آب‌تنی(شناکردن (بیشتر به قصد تفریح و بازی))

بش باد-حقش باشد-هنگامی که کسی به دشمنان دین لعنت بفرستد-شنوندگان این جمله را می گویند.

آماده‌باش-حالت آماده بودن برای رویارویی با خطر

داغ باطل زدن-از کار انداختن-از رونق و رواج انداختن

بالای چشمت ابروست- به کسی نگفتن که بالای چشمت ابروست
بالا خانه-اتاقی که بر روی آخرین طبقه ساخته می شود

 

آدم استخوان‌دار-کسی که اراده و پشتکار دارد

حق آب و گل-امتیاز-اعتبار

آی زکی(در مقام ریشخند و تحقیر گفته می‌شود)
روبند کردن-کسی را به رودربایستی به کاری واداشتن
دهن کجی-ادا و شکلک به قصد مسخره کردن-بی اعتنایی

دمار از کسی درآوردن-کسی را سخت آزار دادن-کشتن

چم کسی را به دست آوردن-رگ خواب کسی را دانستن-نقطه ی ضعف کسی را دانستن

تبرک کردن-با برکت ساختن-خجسته کردن

انگشت‌نگاری(ثبت کردن اثر خطوط روی انگشتان برای شناسایی در آینده)

جا آمدن حال-بهبود یافتن-سرحال آمدن

بسلامتی-سلامتی دادن-هنگام نوشیدن شراب به یکدیگر می گویند

زرت و زبیل-آت و آشغال-خرده ریزهای کم ارزش

بد جنس-بد ذات-بد نهاد-فرومایه

استخوان ترکاندن(رشد ناگهانی اندام پس از رسیدن به سن بلوغ)

آواز کوچه‌باغی-آوازی که جاهل‌ها می‌ خوانند و یکی از گوشه‌های دستگاه شور است

دیوان کردن-انتقام گرفتن-قصاص گرفتن

دود شدن و به هوا رفتن-گم و ناپدید شدن-آب شدن و به زمین فرو رفتن-محو و نابود شدن

رقاصی-کارهای بی هوده و سبک

آجیل مشکل‌گشا(آجیلی که برای گشایش کار می‌خرند و بین مردم متدین پخش می‌کنند)

چِز دادن-روی آتش گرفتن پوست برای سوزاندن موها و پرها

خیرات کردن-چیزی را

پا-حریف

چرند-حرف پوچ و بی معنی

بد ریخت-بد شکل-بد هیکل-بد قواره
دوش گرفتن-زیر دوش ایستادن و خود را شستن

افتادن توی هچل-گرفتار دردسر و ناراحتی شدن

خالی خالی-بدون چیز دیگری

خارشک-مردم آزار-سادیست

 
از تعجب شاخ در آوردن(بسیار شگفت زده شدن)

 

دل و قلوه-احشای گاو و گوسفند

از دماغ فیل افتادن(بسیار متکبر و خودبین بودن)
اخ و تف کردن-آب دهان بیرون افکندن

پَر جبرئیل-چیز کمیاب و نادر-پول

خط-راه-مسیر-مشی و مرام-مسلک-کنایه از نامه

دل به دل رفتن-دوستی و دشمنی از دو سو بودن

رو رفتن-بر زمین افتادن اسب از جلو و بر زانو ها

 

روغن زرد-روغن حیوانی

چهاردیواری اختیاری-هر کس در میان چهار دیوار خانه اش آزاد است

ژاندارم-مامور انتظامی عضو ژاندارمری

آرتیست‌بازی(انجام کارهای غیرعادی)

 

 
افتادن بچه-سقط شدن جنین

چس گره زدن-نهایت خست به خرج دادن

زلف-موهای جلو سر و بناگوش

دو لُپه خوردن-با خرص و ولع خوردن-لقمه های بزرگ برداشتن

پشت کاری را گرفتن-دنبال کردن کاری به قصد به پایان بردن آن

تکه پاره کردن-پاره پاره کردن-تکه تکه کردن

زور زدن-فعالیت زیاد کردن-به کار بردن زور و نیرو

 
 

دستِ دلبر-گران قدر-عزیز

داماد سرخانه-دامادی که در خانه ی پدر زن زندگی می کند
خر و پف-نگا. خرناس

بز دل-ترسو

بند زدن-به یکدیگر وصل کردن-به هم چسباندن
چینه کشیدن-ساختن دیوار گلی

چشتان بالا-بالا و پایین کردن بچه و قربان صدقه ی او رفتن

دار و دسته راه انداختن-برانگیختن یاران و طرفداران-ترتیب دادن گروه هواداران

حالی به حالی شدن-منقلب شدن حال-غلبه یافتن شهوت

آغبانو-لقبی برای زنان محتشم و بزرگ
پایان نامه-رساله ی پایان تحصیل

راهی کردن-روانه کردن-فرستادن

انگشت عسلی به‌دیوار کشیدن(هنگامه بر پا کردن، مردم را متوجه‌ی جایی کردن)
پس نشستن-عقب نشینی کردن

تنوره کشیدن-در حال چرخیدن به هوا پریدن

بند و بار-قید های اجتماعی-آداب زندگی