بررسی تأثیر مؤلفه‌های کیفیت عملکرد از منظر مشروعیت بر رضایت والدین دانش آموزان دبیرستان‌های غیرانتفاعی دخترانه …

۲-۳-۱-۱- اهداف مدارس غیرانتفاعی

1. افزایش کیفیت آموزشی: بالا بردن کیفیت آموزشی در سطح کلان (ملی) اولین هدف این مدارس است و به علت وجود بعضی تنگناها در سیستم آموزشی که به افت کیفیت منجر می‌شود، یکی از راه‌های افزایش کیفیت آموزشی، خصوصی کردن سیستم آموزشی است.
2. ارضای نیازهای متنوع مردم و فراگیران: فرض اساسی این است که مدارس خصوصی بهتر می‌توانند به علایق و نیازهای گوناگون دانش‌آموزان و والدین پاسخ دهند.
3. ایجاد تنوع در محتوا و خدمات آموزشی: با دخالت بیشتر مردم، در سازمان‌دهی، برنامه‌ریزی و هدایت جریانات آموزشی در این مدارس، امکان توجه به علایق و خواست‌های متنوع یادگیرندگان و والدین به وجود می‌آید.
4. تنوع در روش‌های عرضه مطالب: به‌تبع تغییر و تنوع در عرضه محتوا و مطالب، روش‌های آموزش نیز تغییر می‌کند و معلمان نیز با شیوه‌های جدید عرضه مطالب آشنا می‌شوند.
5. کاهش فشار ناشی از انتظارات مردم از دولت: خصوصی شدن آموزش‌وپرورش، فشار ناشی از انتظارات مردم از دولت در مورد آموزش‌وپرورش را تقلیل داده و دولت می‌تواند از باقیمانده توان مالی و مدیریت و فرصت‌ها به نفع مراکز و نقاط محروم جامعه عمل کند.
6. استحکام بیشتر نظام آموزش‌وپرورش کلان (ملی): سبب قدرت بخشیدن به‌نظام آموزش کشور خواهد شد (سنجری، ۱۳۸۴).

مدارس غیرانتفاعی دارای ویژگی‌هایی به شرح زیر می‌باشند:
۲-۲-۱-۲- ویژگی‌های مدارس غیرانتفاعی
در کشور ما، مدارس غیرانتفاعی از بعد تهیه امکانات و تجهیزات، کادر آموزشی و نحوه برقراری ارتباط با خانواده‌ها، مستقل عمل می‌کنند، ولی تحت نظارت کلی وزارت آموزش‌وپرورش قرار دارند و همسان با مدارس دولتی، در ابعاد گوناگون اجتماعی، اقتصادی و آموزش‌وپرورش بر جامعه و افراد تأثیر می‌گذارند. ویژگی‌های مدارس خصوصی به‌طورکلی به شرح زیر است:

1. بسیاری از والدین فرزندانشان را در مدارس خصوصی ثبت‌نام می‌کنند تا از منافع نهفته در
   کلاس‌هایی با جمعیت کمتر استفاده لازم را ببرند. در مقایسه با مدارس دولتی، در مدارس خصوصی میانگین ثبت‌نام محدودتر، اندازه کلاس کوچک‌تر و نسبت دانش‌آموز به معلم کمتر است. کلاس کوچک و کم‌جمعیت به معنای عاملی در جهت روابط بهتر میان معلمان و دانش‌آموزان است که باعث افزایش یادگیری خصوصاً در دانش‌آموزان ضعیف‌تر و کم سن تر می‌شود. همچنین به معلمان این امکان داده می‌شود تا شاخص‌های عملکرد را به‌طور دقیقی بسنجند و قادر به ارزیابی توانایی‌ها و ضعف‌های هر یک از دانش‌آموزان باشند و به راهنمایی دانش‌آموزان در جهت عملکرد بالاتر آنان بپردازند
2. در مدارس خصوصی تأکید بر علم‌آموزی در سنین پایین به‌منظور موفقیت در دانشگاه است. دانش‌آموزان مدارس خصوصی، خواهان گذراندن دوره‌های کاری بیشتری در مطالعات اجتماعی، ریاضیات، علوم، زبان خارجی و علوم کامپیوتر هستند. معلمان قادر به ارزیابی توانایی و بخش‌بندی دانش‌آموزان با توجه به استعدادها و علایق آنان و تشکیل گروه‌های مطالعاتی همسالان به‌منظور یادگیری کلی در مدارس خصوصی هستند.
3. به‌طورکلی، مدارس خصوصی تنوع بیشتری نسبت به فضای باز مدارس دولتی دارند. در سال‌های اخیر، مدارس خصوصی به اهمیت تنوع در فضای باز پی برده‌اند و تعهدی در جهت افزایش تنوع در فضای باز مدارس ایجاد کرده‌اند. تمام دانش‌آموزان از تنوع در فضای باز بهره می‌برند. نمایش دیدگاه‌های متفاوت و بعضاً مخالف، کمک به گسترش علم هر دانش‌آموز در مورد یک موضوع می‌کند. به‌علاوه، بسیاری از مدارس خصوصی، به‌منظور آموزش کیفیت به دانش‌آموزان کم‌درآمد و یا دانش‌آموزانی با درآمد پایین اختصاص داده‌شده‌اند که باعث برابری و رعایت عدالت خواهد شد (لارسن^[۱۴]، ۲۰۱۰).

با توجه به مطالب بیان‌شده در رابطه با مدارس خصوصی و کلیت بیان‌شده در رابطه با آن‌ها، اعم از اهداف و ویژگی‌های این مدارس و مطالبی که در بیان مسئله در قسمت کلیات این تحقیق بیان شد، هدف از انجام تحقیق سنجش این موضوع است که آیا مدارس غیرانتفاعی شهر تهران نیز از ویژگی‌ها و اهداف مدارس خصوصی برخوردار هستند یا خیر؟ این بررسی از منظر مشروعیت نزد والدین انجام می‌شود. همچنین با شناسایی مؤلفه‌های کیفیت عملکرد از منظر مشروعیت، به بررسی تأثیر این مؤلفه‌ها بر رضایت والدین در دبیرستان‌های غیرانتفاعی دخترانه شهر تهران پرداخته می‌شود تا رضایت و حمایت والدین جلب شود و بدین ترتیب عواملی را برای مدارس غیرانتفاعی شناسایی کنیم که بتوانند با توجه به این موارد همواره رضایت و وفاداری اولیا را کسب نموده و از خطر شکست نجات بیابند.
باوجود موارد ذکرشده در بیان مسئله تحقیق، مدارس غیرانتفاعی شهر تهران دارای کاستی‌هایی هستند که توجه به مؤلفه‌های کیفیت عملکرد از منظر مشروعیت و تأثیر آن‌ها بر رضایت والدین مبحث اصلی تحقیق را شکل می‌دهد. بنابراین توجه به اهمیت نقش کیفیت، کیفیت آموزشی و کیفیت عملکرد از منظر مشروعیت، لزوم معرفی و بحث درباره این مباحث را آشکار می‌سازد تا بتوان با شناسایی مؤلفه‌های کیفیت عملکرد از منظر مشروعیت به شناسایی تأثیر آن‌ها بر رضایت والدین پرداخت و گامی مثبت در جهت ارتقاء و بهبود عملکرد مدارس غیرانتفاعی و نزدیک شدن به ایده آل‌های مدارس خصوصی برداشت.
۲-۴-کیفیت
توجه به بحث کیفیت در جوامع امروز از اصلی‌ترین و مهم‌ترین ویژگی‌هایی است که هر سازمان ارائه‌دهنده کالا یا خدمات باید به آن توجه داشته باشد. درباره کیفیت تعاریفی ارائه‌شده است که این مفهوم را مشخص و روشن می‌سازد.
بازرگان (۲۰۱۰)، کیفیت را به‌عنوان “یک ویژگی که افراد به موضوع یا پدیده‌ای نسبت می‌دهند”، تعریف می‌نماید (عنایتی و همکاران، ۱۳۹۰: ۱۳۶) همچنین تعریف سازمان استاندارد بین‌المللی از کیفیت عبارت است از “تمام ویژگی‌ها و خصوصیات یک محصول یا خدمت که توانایی برآورده کردن نیازهای مشتریان را دارد”. زمردیان (۱۳۷۴: ۴۰)، کیفیت را “مجموعه جنبه‌ها و ویژگی‌های یک فرآورده یا خدمت می‌داند که عامل تعیین‌کننده‌ای برای پاسخگویی به نیازهای تصریحی و تلویحی از پیش تعیین‌شده به شمار می‌رود”. این مجموعه عواملی مانند ایمنی، نحوه کار، قابلیت اتکا، به‌موقع بودن، ارزشمندی و کارایی یک فرآورده یا خدمت و همچنین فعالیت‌های مربوط به تولید آن را در برمی‌گیرد. با توجه به تعاریف ارائه‌شده از کیفیت، این عامل نقش بسیار مهمی در پاسخگویی به افراد ایفاء می‌کند و درصدد برآوردن نیازهای مشتریان عمل می‌کند. همچنین مطابق با نظر سنجری (۱۳۸۴)، کیفیت دارای ویژگی‌هایی مانند تأمین نیازهای مشتریان، سازگاری و انطباق با آن، تناسب با اهداف تعیین‌شده برای تولید یک محصول و یا خدمت، ارائه خدمت کارا و مؤثر، اجتناب از اشتباه و انجام درست کارها و مشارکت دادن کلیه افراد ذی‌ربط در تمام مراحل کارها است. کرازبی^[۱۵] (۱۹۹۱)، نیز معتقد است که سطح بالای کیفیت، هزینه‌ها را کاهش داده و مشتریان را راضی و خشنود می‌کند و نهایتاً حاشیه سود بالایی برای یک سازمان ایجاد می‌کند (سادهارانی^[۱۶]، راویندران^[۱۷]، کالپانا^[۱۸]، ۲۰۱۲).
بنابراین به‌کارگیری مفهوم کیفیت از مؤلفه‌های اساسی و اصلی در سازمان‌ها به شمار می‌رود تا ضمن بقاء و رشد سازمان‌ها، به نیازها و خواسته‌های مشتریان نیز توجه شود. توجه به مبحث کیفیت در مدارس به‌ویژه مدارس غیرانتفاعی نیز از اصلی‌ترین نیازهای امروز کشور است. در تحقیق حاضر به موضوع کیفیت به‌عنوان مؤلفه مستقل تحقیق توجه می‌شود و برای آن مؤلفه‌های فرعی بیان می‌شود. سپس از میان آن‌ها، آن دسته از مؤلفه‌ها بررسی می‌شوند که مطابق با الگوی کیفیت آموزشی مشروعیت، در جهت کسب مشروعیت مدارس غیرانتفاعی در نظر والدین به کار می‌آیند. پس‌ازآن تأثیر این مؤلفه‌ها (اطلاعات، اعتبار، پاسخگویی، مسائل ملموس و ایمنی) بر رضایت والدین در دبیرستان‌های غیرانتفاعی دخترانه شهر تهران سنجیده می‌شود. به‌منظور شروع بحث، معرفی مفاهیم کیفیت آموزشی، الگوهای کیفیت آموزشی و مشروعیت لازم است.
۲-۴-۱-کیفیت آموزشی
امروزه در سازمان‌های آموزشی، کیفیت به‌عنوان یک پدیده نو و امیدوارکننده مطرح است، به‌طوری‌که درخواست تمامی اقشار جامعه از مدیران و کارکنان سازمان‌های آموزشی، ارائه خدمات بهتر به مشتریانی است که در جامعه وجود دارند (فتحعلی زاده، ۱۳۸۸).
در صنعت، کیفیت عبارت است از رضایت مشتری و توجه به نیازهای او، اما در آموزش می‌توان کیفیت را حذف خطاها، اجتناب از ضایعات، ارائه خدمت کامل به‌وسیله موسسه و کادر آموزشی، بهبود دائمی جریان تدریس و یادگیری، توانایی در تأمین نیازهای دانش‌آموزان و اولیای آن‌ها، تضمین قابلیت دسترسی به آموزش، اثربخشی و اعتبار برنامه‌های آموزشی و درنهایت مطابقت با استانداردها دانست (سنجری، ۱۳۸۴).
در سال‌های اخیر، کیفیت آموزشی اهمیت دوچندانی پیدا کرده است. اهمیت این موضوع به دلایل متعددی مانند سطح پایین قبولی در دانشگاه میان دانش‌آموزان، نرخ پایین بازگشت سرمایه‌گذاری‌های آموزشی و تمرکز مدارس بر توسعه کمی به‌جای کیفیت مدارس هست. بررسی کیفیت آموزشی به‌عنوان یک متغیر م
هم که بر دستاوردهای افراد تأثیرگذار است، از اهمیت بالایی برخوردار است (بیلتاگی، ۲۰۱۰). همچنین کیفیت آموزشی نیازمند بهبود و توسعه بوده و دسترسی صرف به کیفیت آموزشی به‌منظور توسعه پایدار، کافی نیست و بهبود و توسعه آن باید مؤکدا انجام شود.
بر همین اساس به‌کارگیری فرهنگ کیفیت در مدارس که شامل عنصر فرهنگی و روان‌شناختی و عنصر ساختاری و مدیریتی است، به مدارس در جهت روشن شدن راه کمک خواهد نمود. عنصر فرهنگی و روان‌شناختی که از طریق ارزش‌های مشترک، باور داشت‌ها، انتظارات و تعهد افراد نسبت به کیفیت شکل می‌گیرد، مربوط به جنبه‌های شناختی و عاطفی معلمان و سایر کارکنان مدرسه است و عنصر ساختاری و مدیریتی که فرایندهای معین را برای انجام ارزیابی و بهبود کیفیت مهیا می‌سازد، با ساختار سازمانی و فرایند رهبری و مدیریت مدرسه مرتبط است. به‌منظور تقویت عنصر فرهنگی و روان‌شناختی باید یادگیری فردی و جمعی را تقویت کرد و به‌منظور استحکام عنصر ساختاری و مدیریتی باید به تقویت یادگیری سازمانی پرداخت. ازاین‌رو، از طریق یادگیری فردی و جمعی می‌توان فرهنگ کیفیت در مدرسه را تقویت کرد (بازرگان، ۱۳۹۰).
از این منظر هدف مدارس غیرانتفاعی باید شامل سازگاری دانش‌آموزان با استانداردهای حرفه‌ای، بهبود مستمر خدمات آموزشی و بهره‌وری در ارائه خدمات آموزشی باشد. بنابراین ضرورت‌های زیادی برای رسیدن به کیفیت آموزشی در مدارس وجود دارد که در صورت رعایت این موارد در مدارس غیرانتفاعی، می‌توان گفت که این مدارس به مؤلفه‌های کیفیت اهمیت داده‌اند. این موارد عبارت‌اند از اینکه دانش‌آموزان باید بهداشت و تغذیه مناسبی داشته باشند، معلمان باید به‌خوبی آموزش‌دیده و تکنیک‌های آموزشی باید روزآمد باشند، منابع یادگیری و امکانات باید کافی باشند، برنامه درسی باید مرتبط باشد و بر اساس مهارت‌ها، دانش و تجربه معلمان و دانش‌آموزان باشد، محیط مدرسه باید سالم و ایمن باشد تا دانش‌آموزان را به یادگیری تشویق کند. همچنین، حمایت خانواده برای یادگیری بسیار مهم بوده و ارزیابی خروجی این یادگیری باید در یک مسیر دقیق و مشخص تعریف شود (بیلتاگی، ۲۰۱۲).
مطابق با استانداردهای یونیسف (۲۰۰۰)، کیفیت آموزشی در مدارس باید شامل مواردی از قبیل دانش‌آموزانی با روحیه بالا، سالم و آماده برای یادگیری و دارای حمایت از جانب خانواده و اطرافیان خود باشد. همچنین محیط سالم، امن، مقاوم و دارای امکانات و منابع کافی و رویه‌هایی که از طریق آن‌ها معلمان آموزش‌دیده و رویکردهای تدریس را در مدارس با مدیریت صحیح به کار می‌برند و به منابع و امکانات یادگیری دسترسی دارند، نیز در بحث کیفیت آموزشی جای دارند.
همچنین ساهنک (۲۰۱۰)، ویژگی‌های یک مدرسه اثربخش را از جنبه‌های مدیریت، معلمان، دانش‌آموزان و محیط این‌گونه بیان می‌کند که مدیر یک مدرسه باید چشم‌اندازی فراتر از برنامه‌های آموزشی که توسط معلمان ارائه می‌شود را ببیند و ارتباطات مدیران با معلمان، دانش‌آموزان و والدین باید به‌صورت قوی و تنگاتنگ باشد. همچنین باید به محیط مدرسه و روابط بین دانش‌آموزان نظارت کافی و مؤثری داشته باشد، به دانش‌آموزان درزمینه پیشرفت تحصیلی اهمیت دهد، قادر به استفاده از ابزارهای فناورانه به‌روز باشد و کلاس‌ها را به این ابزار مجهز کند، به دانش‌آموزان در انتخاب‌ها و شکل‌گیری اهدافشان با همکاری کمک نموده، منصفانه قضاوت کند و وظایف خود را انجام دهد.
مطابق با مطالب ذکرشده، توجه مدارس غیرانتفاعی به هر یک از موارد بالا منجر به افزایش کیفیت آموزشی در مدرسه خواهد شد. در تحقیق حاضر به دنبال شناسایی تأثیر مواردی مانند بهداشت و تغذیه مناسب دانش‌آموزان، محیط سالم و ایمن مدرسه و دارای امکانات و منابع کافی، مشارکت والدین و میزان ارتباط آنان با مدارس، نظارت بر محیط مدرسه و روابط بین دانش‌آموزان توسط مدیر مدرسه، اهمیت به پیشرفت تحصیلی و استفاده از ابزارهای فناورانه به‌روز و … بر رضایت والدین دانش‌آموزان دبیرستان‌های غیرانتفاعی دخترانه شهر تهران هستیم.
همچنین توجه به دقت و اجرای درست کیفیت آموزشی در مدارس بسیار مهم است. بنابراین به‌منظور اجرای هرچه بهتر این مفهوم، نیازمند پیروی از الگوهایی هستیم تا با استفاده از هر یک از آن‌ها، کیفیت آموزشی را از یک بعد خاص اندازه‌گیری کرده و یا موردمطالعه و بررسی قرار دهیم. در ادامه الگوهای کیفیت آموزشی معرفی می‌شوند.
۲-۴-۲- الگوهای مطرح درزمینه کیفیت آموزشی:
هدف اصلی الگوهای کیفیت آموزشی، بررسی و مطالعه کیفیت آموزشی از ابعاد مختلف است و در هر یک از آنان، شاخصه‌هایی برای اندازه‌گیری و شناسایی وجود کیفیت آموزشی در مؤسسات آموزشی از قبیل مدارس مطرح می‌شود. این الگوها توسط کامرون، وتن (۱۹۸۳) و چنگ و دیگران (۱۹۹۷) معرفی‌شده است که به دلیل دربرداشتن ویژگی‌های الگوهای دیگر، به‌عنوان مطرح‌ترین الگوهای کیفیت آموزشی شناخته‌شده است.
اولین الگو که در تحقیق حاضر به‌طور مشخص از آن استفاده می‌شود، الگوی مشروعیت^[۱۹] داشتن است که همان‌طور که فیودوروا (۲۰۰۵) نیز معتقد است، کیفیت آموزش را دستیابی به اعتبار یا موقعیت مشروع برای مؤسسه آموزشی و مدارس تلقی می‌کند. مطابق با این الگو، امروزه، براثر تغییر و توسعه سریع، محیط‌های آموزشی از قبیل مدارس غیرانتفاعی با چالش و رقابت روبرو هستند و باید به‌طورجدی
برای دستیابی به منابع تلاش کنند و بر موانع داخلی چیره شوند. از طرفی، به‌منظور مواجهه با چالش‌های بیرونی، نیاز به پشتیبانی مالی و اجتماعی دارند. مؤسسات آموزشی بدون کسب مشروعیت در جامعه به‌سختی ادامه حیات می‌دهند و باید به‌منظور کسب مشروعیت، حمایت جامعه را جلب کرده و وجهۀ خوبی داشته باشند و نیز مدارکی را دال بر پاسخگو بودن خود ارائه دهند. بنابراین مطابق با این الگو، مدارس غیرانتفاعی باید مؤلفه‌هایی از کیفیت عملکرد را در راستای کار خود قرار دهند تا بتوانند از طریق آنان حمایت و توجه والدین را به‌عنوان مشتریان این سیستم خدماتی جلب کنند. در تحقیق حاضر به شناسایی این مؤلفه‌ها بر اساس مفهوم مشروعیت پرداخته می‌شود تا با استفاده از آن‌ها بتوان تأثیرشان بر رضایت والدین در مدارس غیرانتفاعی را سنجید و در صورت مثبت بودن این تأثیر، بتوان در جهت بهبود عملکرد این مدارس قدمی مثبت و مثمر ثمر برداشت.
دومین الگو با نام الگوی هدف محور^[۲۰]، کیفیت آموزشی را عاملی برای دستیابی به اهداف تعیین‌شده و مطابقت با معیارهای داده‌شده تلقی می‌کند. فرض اصلی در این الگو بر پایه وجود اهداف و معیارهای روشنی است که شاخص‌ها و استانداردهایی برای موسسه یا نظام آموزشی می‌باشند. و به‌منظور پیگیری و یا مطابقت به کار می‌روند. نمونه‌هایی از شاخص‌ها و معیارهای کیفیت در این رویکرد عبارت‌اند از: پیشرفت تحصیلی دانش‌آموزان، نرخ حضور دانش‌آموزان، نرخ ترک تحصیل آنان، رشد شخصی، شمار فارغ‌التحصیلانی که در پایه‌های بالاتر تحصیلی یا مقاطع دانشگاهی ثبت‌نام کرده‌اند، کیفیت حرفه‌ای کارکنان و… . این الگو زمانی سودمند است که اهداف و معیارهایی که برای قضاوت درباره کیفیت آموزش به کار می‌روند، از طرف همه افراد مؤسسه آموزشی قابل‌پذیرش باشند.